Wiązka zadań
Ryszard Kapuściński "Heban" - czytanie tekstu literackiego
Zestaw jest wprowadzeniem do lekcyjnej analizy cytowanego fragmentu Hebanu Ryszarda Kapuścińskiego (w podstawie programowej dla gimnazjum jako propozycję lekturową zapisano wybrany utwór tego pisarza).
Fragment został celowo dobrany tak, aby można było z niego wydobyć dwie wyraziste przesłanki:
1) Afrykańczycy są panami czasu,
2) Europejczycy są sługami czasu
oraz wynikający z nich wniosek:
3) Poprzez pokazanie innego podejścia do czasu u mieszkańców Europy i Afryki autor podkreślił różnicę między kulturą europejską i afrykańską.
Wymienione w p. 1, 2, 3 elementy są osią konstrukcyjną przytoczonego fragmentu, zatem ich odkrycie stanowi warunek jego zrozumienia.
Zadania do tekstu zostały przygotowane w dwóch wariantach:
- Zadanie 1 ma formę tradycyjną;
- Zadanie 2 ma formę antytestową, gdyż uczeń nie ma udzielić odpowiedzi na pytania, lecz postawić pytania do tekstu. To zmusza go do uważnej lektury (nikt tak wnikliwie nie czyta tekstu jak ktoś, kto ma do niego ułożyć pytania – wiedzą to konstruktorzy testów) i – paradoksalnie – bardziej zbliża do naturalnej sytuacji czytelniczej niż klasyczny test, w którym uczeń odpowiada na pytania (w trakcie normalnej lektury pozaszkolnej człowiek nie dysponuje żadnymi gotowymi pytaniami; sam je powinien umieć zadać – to świadczy o dojrzałości czytelniczej).
Po wykonaniu na początku lekcji wybranego wariantu, co powinno zająć ok. 10-15 minut, należy przejść do analizy literackich walorów przytoczonego fragmentu Hebanu.
Lekcja powinna być pobudzającym czytelniczą ciekawość przygotowaniem uczniów do domowej lektury całego utworu.
Autobusy w Afryce są jaskrawo, wzorzyście, różnobarwnie pomalowane. Wchodzimy do autobusu i zajmujemy miejsce. W tym momencie może dojść do starcia dwóch kultur, do zderzenia i konfliktu. Stanie się tak wówczas, jeżeli pasażer to przybysz, który nie zna Afryki. Człowiek taki zacznie rozglądać się, wiercić i pytać. „Kiedy odjedzie autobus?” „Jak to – kiedy? – odpowie zdumiony kierowca. – Kiedy zbierze się tyle ludzi, aby cały zapełnili”.
Europejczyk i Afrykanin mają zupełnie różne pojęcie czasu, inaczej go postrzegają, inaczej się do niego odnoszą. W przekonaniu europejskim czas istnieje poza człowiekiem, istnieje obiektywnie, niejako na zewnątrz nas, i ma właściwości mierzalne i linearne. Według Newtona czas jest absolutny: „Absolutny, prawdziwy, matematyczny czas płynie sam przez się i dzięki swej naturze, jednostajnie, a nie zależnie od jakiegokolwiek przedmiotu zewnętrznego”. Europejczyk czuje się sługą czasu, jest od niego zależny, jest jego poddanym. Żeby istnieć i funkcjonować, musi przestrzegać jego żelaznych, nienaruszonych praw, jego sztywnych zasad i reguł. Musi przestrzegać terminów, dat, dni i godzin. Porusza się w trybach czasu, nie może poza nimi istnieć. One narzucają mu swoje rygory, wymagania i normy. Między człowiekiem i czasem istnieje nierozstrzygalny konflikt, który zawsze kończy się klęska człowieka – czas człowieka unicestwia.
Inaczej pojmują czas miejscowi Afrykańczycy. Dla nich czas jest kategorią dużo bardziej luźną, otwartą, elastyczną, subiektywną. To człowiek ma wpływ na kształtowanie czasu, na jego przebieg i rytm. Czas jest nawet czymś, co człowiek może tworzyć, bo np. istnienie czasu wyraża się poprzez wydarzenia, a to czy wydarzenia ma miejsce czy nie, zależy przecież od człowieka. Jeżeli dwie armie nie stoczą bitwy, to bitwa nie będzie miała miejsca (tzn. czas nie przejawi swojej obecności, nie zaistnieje).
Czas pojawia się w wyniku naszego działania, a znika, kiedy go zaniechamy albo w ogóle nie podejmiemy. Jest to materia, która pod naszym wpływem może zawsze ożyć, ale popadnie w stan hibernacji i nawet niebytu, jeżeli nie udzielimy jej naszej energii. Czas jest istnością bierną, pasywną i przede wszystkim – zależną od człowieka.
Całkowita odwrotność myślenia europejskiego.
W przełożeniu na sytuacje praktyczne oznacza to, ze jeżeli pojedziemy na wieś, gdzie miało po południu odbyć się zebranie, a na miejscu zebrania nie ma nikogo, bezsensowne jest pytanie: „Kiedy będzie zebranie?”. Bo odpowiedź jest z góry wiadoma: „Wtedy, kiedy zbiorą się ludzie”.
Ryszard Kapuściński, Heban (fragment), Czytelnik, Warszawa 2000, s. 20-21.
Zadanie 1
Przeczytaj tekst i odpowiedz na pytania:
- Co o czasie sądzą Afrykańczycy?
- Jak czas działa na Europejczyków?
- Po co autor pokazał inne podejście do czasu u mieszkańców Europy i Afryki?
Poprawna odpowiedź
- Odpowiedź zawierająca przesłankę: Afrykańczycy uważają, że czas jest człowiekowi podległy.
- Odpowiedź zawierająca przesłankę: czas zniewala Europejczyków.
- Odpowiedź zawierająca przesłankę: autor chciał podkreślić różnicę pomiędzy afrykańskim i europejskim pojmowaniem czasu (lub: między kulturą europejską i afrykańską).
Wymaganie ogólne
1. Odbiór wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji. Uczeń samodzielnie dociera do informacji; rozumie komunikaty o coraz bardziej skomplikowanej organizacj i – werbalne i niewerbalne; podejmuje refleksję nad znaczeniami słów i dąży do ich dokładnego rozumienia; krytycznie ocenia zawartość komunikatów.
2. Analiza i interpretacja tekstów kultury.Uczeń doskonali sprawność analizy i interpretacji tekstów kultury; zyskuje nowe narzędzia, dzięki którym jego lektura jest coraz dojrzalsza, bardziej świadoma i samodzielna; poznaje nowe gatunki i konwencje literackie; wykorzystuje poznane pojęcie w refleksji o literaturze i wartościach; czyta teksty kultury odpowiadające charakterystycznej dla tego wieku wrażliwości – z zakresu literatury młodzieżowej i popularnej; stopniowo zaczyna poznawać dzieła klasyczne ważne dl
Wymaganie szczegółowe
1.1.7. Czytanie i słuchanie. Uczeń rozpoznaje intencje wypowiedzi (aprobatę, dezaprobatę, negację, prowokację).
2.1.2. Wstępne rozpoznanie. Uczeń rozpoznaje problematykę utworu.
2.3.1. Interpretacja. Uczeń przedstawia propozycję odczytania konkretnego tekstu kultury i uzasadnia ją.
2.4.3. Wartości i wartościowanie. Uczeń dostrzega zróżnicowanie postaw społecznych, obyczajowych, narodowych, religijnych, etycznych, kulturowych i w ich kontekście kształtuje swoją tożsamość.
Komentarz
Zadanie sprawdza rozumienie tekstu na poziomie znaczeń dosłownych oraz wnioskowanie poprzedzone wyborem informacji. Jednocześnie tekst wraz z zadaniem kształtują otwarty i tolerancyjny stosunek do różnorodnych zjawisk kulturowych.
Zadanie 2
Poniżej podano trzy odpowiedzi. Na podstawie tekstu opracuj i zapisz pytania do tych odpowiedzi.
Pytanie 1 .....................................................................................................................................
Odpowiedź: Uważają, że czas jest człowiekowi podległy.
Pytanie 2 .....................................................................................................................................
Odpowiedź: Czas ich zniewala.
Pytanie 3 .....................................................................................................................................
Odpowiedź: Chciał podkreślić różnicę między kulturą europejską i afrykańską.
Poprawna odpowiedź
1. Co o czasie sądzą Afrykańczycy?
2. Jak czas działa na Europejczyków?
3. Po co autor pokazał inne podejście do czasu u mieszkańców Europy i Afryki?
Wymaganie ogólne
1. Odbiór wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji. Uczeń samodzielnie dociera do informacji; rozumie komunikaty o coraz bardziej skomplikowanej organizacj i – werbalne i niewerbalne; podejmuje refleksję nad znaczeniami słów i dąży do ich dokładnego rozumienia; krytycznie ocenia zawartość komunikatów.
2. Analiza i interpretacja tekstów kultury.Uczeń doskonali sprawność analizy i interpretacji tekstów kultury; zyskuje nowe narzędzia, dzięki którym jego lektura jest coraz dojrzalsza, bardziej świadoma i samodzielna; poznaje nowe gatunki i konwencje literackie; wykorzystuje poznane pojęcie w refleksji o literaturze i wartościach; czyta teksty kultury odpowiadające charakterystycznej dla tego wieku wrażliwości – z zakresu literatury młodzieżowej i popularnej; stopniowo zaczyna poznawać dzieła klasyczne ważne dl
Wymaganie szczegółowe
1.1.7. Czytanie i słuchanie. Uczeń rozpoznaje intencje wypowiedzi (aprobatę, dezaprobatę, negację, prowokację).
2.1.2. Wstępne rozpoznanie. Uczeń rozpoznaje problematykę utworu.
2.3.1. Interpretacja. Uczeń przedstawia propozycję odczytania konkretnego tekstu kultury i uzasadnia ją.
2.4.3. Wartości i wartościowanie. Uczeń dostrzega zróżnicowanie postaw społecznych, obyczajowych, narodowych, religijnych, etycznych, kulturowych i w ich kontekście kształtuje swoją tożsamość.
Komentarz
Zadanie sprawdza rozumienie tekstu na poziomie znaczeń dosłownych oraz dwa odmienne typy wnioskowania: 1) formułowanie konkluzji na podstawie przesłanek zawartych w tekście i 2) odtwarzanie pytania na podstawie odpowiedzi. Jednocześnie tekst wraz z zadaniem kształtują otwarty i tolerancyjny stosunek do różnorodnych zjawisk kulturowych.
Utwór jest chroniony prawem autorskim. Zasady i warunki korzystania z niego określa Regulamin Serwisu Bazy Dobrych Praktyk.
"Masz uwagi do treści? Uważasz, że zawiera błąd? Napisz na bnd@ibe.edu.pl
