Pogoda na Mazurach

Poprawna odpowiedź

B

Wymaganie ogólne

1.2 Korzystanie z różnych źródeł informacji geograficznej. Uczeń potrafi korzystać z planów, map, fotografii, rysunków, wykresów i danych statystycznych i tekstów źródłowych oraz technologii informacyjno-komunikacyjnych w celu gromadzenia, przetwarzania i prezentowania informacji geograficznych.
3.1 Stosowanie wiedzy i umiejętności geograficznych w praktyce. Uczeń wykorzystuje wiedzę i umiejętności geograficzne w celu lepszego rozumienia współczesnego świata i swojego w nim miejsca.
3.2 Stosowanie wiedzy i umiejętności geograficznych w praktyce. Uczeń stosuje wiadomości i umiejętności geograficzne w życiu codziennym, m.in. w racjonalnym wykorzystaniu zasobów środowiska.

Wymaganie szczegółowe

1.8. Mapa – umiejętności czytania, interpretacji i posługiwania się mapą. Uczeń analizuje i interpretuje treści map ogólnogeograficznych, tematycznych, turystycznych.
7.1. Regiony geograficzne Polski. Uczeń wskazuje na mapie główne regiony geograficzne Polski.

Komentarz

Zadanie sprawdza u uczniów znajomość mapy Polski oraz umiejętność odczytywania podstawowych symboli i znaków meteorologicznych.  Uczeń aby prawidłowo odpowiedzieć powinien zlokalizować położenie regionu geograficznego - Pojezierza Mazurskiego. Po umiejscowieniu go  w północno-zachodniej części kraju, uczeń powinien odczytać ze wskazania niebieskiej strzałki orientację i kierunek wiatru. Poprawna odpowiedź to B - wiatr wieje z północnego-zachodu. Symboliczne oznaczenie wiatrowskazu (anemoskopu) określa siłę wiatru, najsilniej wypełniony „rękaw”, jest wyprostowany, wzdęty. Ma to miejsce na Pobrzeżu Gdańskim, gdzie wiatr wiał z prędkością 10m/s. Prędkość wiatru nie interesowała w tym zadaniu ucznia, ale sam symbol anemoskopu, mógł wprowadzić zamieszanie, ponieważ na mapie został użyty do przedstawienia prędkości, siły wiatru, a w rzeczywistości służy do określania kierunku wiatru. Tym samym dla niektórych uczniów, mogłoby się zdawać, że ta sama treść została przedstawiona dwukrotnie. Wyniki badań wskazują, że tak się nie stało, a uczniowie popełniali błąd innego typu. Możliwe, że przed tym błędem ustrzegło uczniów to, że w przypadku Pojezierza Mazurskiego wskazania strzałki i pseudo-kierunku z rękawa anemoskopu są zbieżne oraz to, że we wstępie do zadania wyraźnie podkreślono co oznacza niebieska strzałka. Ten element niedoskonałości, można wykorzystać podczas lekcji zwracając uczniom uwagę na to, że nawet w materiałach oficjalnych mogą się znaleźć pewne błędy i należy podchodzić do nich z krytycyzmem.

 Zadanie zostało sprawdzone na grupie uczniów z pierwszych klas szkół ponadgimnazjalnych w ramach badania „Laboratorium myślenia – Diagnoza nauczania przedmiotów przyrodniczych w Polsce”. Wszystkich uczniów biorących udział w badaniu podzielono w zależności od uzyskanego w całym teście wyniku na osiem grup o równej liczebności. Poniżej zaprezentowano wykresy, na których można prześledzić, jakich odpowiedzi udzielali badani uczniowie, w zależności od tego, jaki wynik uzyskali w całym rozwiązywanym przez siebie teście.

Wykres 1. Rozkład częstości odpowiedzi w zadaniu podczas badania LM 2011. Na osi X zaznaczono poziom ucznia (1 – grupa uczniów, którzy uzyskali najniższe wyniki w całym teście, 8 – grupa o najwyższych wynikach), zaś na osi Y – odsetek uczniów z danej grupy, którzy wybrali daną odpowiedź. Wartości nie sumują się do 100%, ponieważ pewna część uczniów nie wybrała żadnej odpowiedzi.

Zadanie w dwóch edycjach (2011 i 2012) badania umiejętności uczniów Laboratorium Myślenia miało zbliżoną rozwiązywalność (38,3% prawidłowych odpowiedzi w LM 2011 i 38,1% w LM 2012). Błąd uczniów popełniany w obu badaniach, polegał na niewłaściwym wyborze kierunku wiatru, przy czym zdecydowana większość uczniów wybierała poprawnie orientację (SE-NW) wiatru. Zamiast podawać skąd wieje wiatr, uczniowie prawdopodobnie podawali w jakim kierunku wieje. Wynikać to może z pewnych zaniedbań na wczesnym etapie edukacji przyrodniczej  (odmienność w określaniu kierunku w porównaniu do określania podstawowych kierunków geograficznych np. kierunku marszu; podawanie nazwy tego kierunku, w stronę którego zmierzamy) oraz niekonsekwencji przy podawaniu prognozy pogody w mediach (dowolna interpretacja kierunków wiatru, naprzemienne używanie wyrażeń: wiatr południowy, wiatr z południa, wiatr wiejący w kierunku południowym). Przyczyną błędów może być również nieutrwalenie nazw kierunków geograficznych. Możliwe, że wybór możliwości A i B, był spowodowany sama konstrukcja zadania i tym, że są to jedyne kierunki pośrednie, a z mapy uczniowie odczytali, że strzałki reprezentujące wiatr są ukośne.

Wykres 2. Rozkład częstości odpowiedzi w zadaniu podczas badania LM 2012. Na osi X zaznaczono poziom ucznia (1 – grupa uczniów, którzy uzyskali najniższe wyniki w całym teście, 8 – grupa o najwyższych wynikach), zaś na osi Y – odsetek uczniów z danej grupy, którzy wybrali daną odpowiedź. Wartości nie sumują się do 100%, ponieważ pewna część uczniów nie wybrała żadnej odpowiedzi.

Ponieważ otrzymane wyniki nie dały jednoznacznego obrazu, zadanie skierowano do jakościowego badania pogłębionego (cognitive laboratory). Badania te polegają na indywidualnych rozmowach z uczniami o różnych poziomach umiejętności, które prowadzą do poznania dróg dochodzenia do rozwiązania zarówno w przypadku ucznia bardzo zdolnego, jak i ucznia mniej zdolnego. W toku tych badań określa się także żmudność rozwiązywania, budzenie zaciekawienia czy subiektywną trudność zadań.

Pytania do ucznia:

• Skąd czerpiesz wiadomości o pogodzie? (prognozy w TV, w Internecie, nie interesuje mnie to)
• Czy spotkałaś/ spotkałeś się kiedyś z taką mapą pogody, jak w tym zadaniu?
• Czy uczyłaś/ uczyłeś się odczytywać mapę pogody w szkole podstawowej?
• Czy uważasz, że dobrze znasz kierunki świata i potrafisz się nimi posługiwać w terenie?

Po przeanalizowaniu odpowiedzi i wyjaśnień uczniów można było stwierdzić, że:

• Wszyscy uczniowie stwierdzili, że treść zadania jest czytelna i nie budzi zastrzeżeń.  Rysunek bardzo się podobał, wszystkie oznaczenia były jasne. Szczególnie odpowiadało im to, że był kolorowy.
• Bezpośrednio po zapoznaniu się z zadaniem wszyscy ocenili je jako bardzo łatwe, a nawet banalne.
• Połowa uczniów podała prawidłową odpowiedź B, a druga połowa odpowiedź A,  podając poprawny kierunek, ale  przeciwny zwrot.  Pomyłkę wszyscy tłumaczyli niedokładnym  i zbyt szybkim przeczytaniem polecenia.  Zasugerowali się pierwszym wrażeniem, że zadanie jest bardzo proste. Później ocenili je jako podchwytliwe.
• Jedna  osoba  nie była pewna, gdzie leży Pojezierze Mazurskie. W końcu umiejscowiła je dobrze, ale przyznała, że miała wątpliwości.
• Uczniowie twierdzili, że podobne zadania polegające na analizie map rozwiązywali w szkole  podstawowej i w gimnazjum, a nauczyciele zwracali uwagę na konieczność dokładnej analizy treści  i poleceń.
• Kierunki świata wyznaczali zarówno w szkole podstawowej, jak i w gimnazjum.
• Wiadomości o pogodzie uczniowie czerpią z Internetu i telewizji, chociaż poszukują ich niezbyt często, np. przy okazji wyjazdu na wycieczkę, czy wakacje.

Wyniki tego badania potwierdzają istnienie błędnego przekonania o sposobie określania kierunku wiatru. Ta zła interpretacja prostych danych meteorologicznych jest dodatkowo utrwalana w późniejszym dorosłym życiu, przez niekonsekwentnie lub błędnie prezentowaną prognozę pogody.

Prezentowane zadanie dobrze różnicuje uczniów i pozwala zdiagnozować istnienie utrwalonego błędnego przekonania (misconception) dotyczącego określania kierunku wiatru. Zadanie powinno być rozwiązywane w trakcie lekcji, a nauczyciel powinien zwracać uwagę na uczniów niepoprawnie określających kierunek wiatru.

Słowa kluczowe