Alpy Monte Rosa

Poprawna odpowiedź

B

Wymaganie ogólne

2.4 Identyfikowanie związków i zależności oraz wyjaśnianie zjawisk i procesów. Uczeń wyjaśnia zróżnicowanie przestrzenne warunków środowiska przyrodniczego oraz działalności człowieka na Ziemi.

Wymaganie szczegółowe

9.8. Europa. Relacje przyroda – człowiek – gospodarka. Uczeń wykazuje wpływ gór na cechy środowiska przyrodniczego oraz gospodarkę krajów alpejskich.

Komentarz

Zadanie sprawdza umiejętność złożoną. Uczeń powinien umieć zarówno odczytywać informacje z mapy, jak również połączyć to z treściami prezentowanymi na ilustracji. W zadaniu wymagana jest umiejętność rozpoznania cech środowiska przyrodniczego gór wysokich. Mimo szkolnego charakteru zadania, dzięki bogatej szacie graficznej może ono być interesujące dla ucznia.

Aby rozwiązać zadanie, uczeń powinien sobie uzmysłowić, że osadnictwo jest w pewnym stopniu zależne od warunków środowiska (to właśnie stanowi główny akcent zadania). Człowiek zazwyczaj wybiera najdogodniejsze lokalizacje dla swojej działalności. Każdy z opisanych czynników ma pewien wpływ na decyzję człowieka związaną z wyborem miejsca zamieszkania i każdy z nich odgrywa pewną rolę na tym obszarze. Jednak pytanie w zadaniu dotyczy „zasadniczego” wpływu. Spośród zaprezentowanych czynników jedynie odpowiedź B – rzeźba wysokogórska, prezentuje czynnik o  najbardziej pierwotnym charakterze. Pozostałe czynniki są w mniejszym lub większym stopniu zależne od wysokogórskiego charakteru prezentowanego obszaru. Brak terenów przydatnych rolniczo oraz utrudnienia komunikacyjne wynikają właśnie z intensywnej rzeźby terenu. Obfite opady śniegu nie zawsze wynikają bezpośrednio i wyłączenie z charakteru rzeźby terenu. Bariera górska może powodować ich nasilenie, ale poza samą rzeźbą duże znaczenie ma również wysokość branego pod uwagę terenu nad poziomem morza. Z tekstu wprowadzającego uczeń dowiaduje się, że są to tereny alpejskie (wysokogórskie), więc nie powinien wybierać obfitych opadów jako najważniejszego czynnika wpływającego na małą gęstość zaludnienia obszaru.

Zadanie przedstawiono grupie uczniów z pierwszych klas szkół ponadgimnazjalnych w ramach badania „Laboratorium myślenia – Diagnoza nauczania przedmiotów przyrodniczych w Polsce”. Wszystkich uczniów biorących udział w badaniu podzielono w zależności od uzyskanego w całym teście wyniku na osiem grup o równej liczebności. Poniżej zaprezentowano wykresy, na których można prześledzić, jakich odpowiedzi udzielali badani uczniowie, w zależności od tego, jaki wynik uzyskali w całym rozwiązywanym przez siebie teście.

Wykres 1. Rozkład częstości poszczególnych odpowiedzi w zadaniu. Na osi X zaznaczono poziom ucznia (1 – grupa uczniów, którzy uzyskali najniższe wyniki w całym teście, 8 – grupa o najwyższych wynikach), zaś na osi Y – odsetek uczniów z danej grupy, którzy wybrali daną odpowiedź. Wartości nie sumują się do 100%, ponieważ pewna część uczniów nie wybrała żadnej odpowiedzi.

Uczniowie najczęściej wybierali prawidłową odpowiedź – B (35,5%), właściwie wskazując najważniejszą (najbardziej pierwotną) przyczynę. Podobnie liczna grupa uczniów (30,4%) wybrała dystraktor C, wskazując brak terenów rolniczych jako podstawową przyczynę małej gęstości zaludnienia. Prawdopodobnie było to wynikiem skojarzenia terenów górskich z dominującym w gospodarce rolnictwem. Brak takich terenów dyskwalifikowałby te obszary pod względem przydatności osadniczej dla społeczności rolniczych. Rolnictwo nie jest jednak jedynym sposobem gospodarowania na terenach wysokogórskich. Duże znaczenie ma również turystyka. Pozostałe dystraktory, dotyczące utrudnień komunikacyjnych i opadów śniegu, wybierało mniej uczniów, odpowiednio 18,2% i 13,4%. Oba te problemy dotyczą głównie chłodnej pory roku i uczniowie mogli uznać, że okres ciepły znosi te bariery na wystarczająco długo, aby człowiek mógł gospodarować na takim terenie.

Wykres 2. Rozkład częstości odpowiedzi poprawnych i niepoprawnych w całym zadaniu. Oznaczenia takie same, jak na wykresie 1.

Zadanie okazało się dla uczniów umiarkowanie trudne. Uczniowie, którzy w całym teście osiągali lepsze wyniki, poradzili sobie z nim najlepiej, był to jednak i tak niewysoki wynik (50%). Zadanie niezbyt mocno różnicowało uczniów.

Słowa kluczowe

Poprawna odpowiedź

B

Wymaganie ogólne

1.2 Korzystanie z różnych źródeł informacji geograficznej. Uczeń potrafi korzystać z planów, map, fotografii, rysunków, wykresów i danych statystycznych i tekstów źródłowych oraz technologii informacyjno-komunikacyjnych w celu gromadzenia, przetwarzania i prezentowania informacji geograficznych.

Wymaganie szczegółowe

1.4. Mapa – umiejętności czytania, interpretacji i posługiwania się mapą. Uczeń identyfikuje położenie i charakteryzuje odpowiadające sobie obiekty geograficzne na fotografiach, zdjęciach lotniczych i satelitarnych oraz mapach topograficznych.

Komentarz

Zadanie sprawdza umiejętności złożone. Uczeń powinien umieć zarówno rozpoznawać na fotografii charakterystyczne elementy krajobrazu (lodowiec górski), jak również orientować fotografię względem planu. W zadaniu wymagana jest umiejętność stosowania międzynarodowych skrótów określających kierunki geograficzne. Konieczność zorientowania fotografii względem planu, czyli „odnalezienia się w terenie”, powoduje że zadanie ma charakter zbliżony do sytuacji praktycznej.

Aby rozwiązać zadanie, uczeń powinien sobie uzmysłowić, że wykonujący zdjęcie stoi przed schroniskiem. Następnie powinien odnaleźć schronisko na mapie. Kolejnym krokiem, który pozwoli na zorientowanie zdjęcia i wybranie właściwej odpowiedzi, jest odnalezienie elementów krajobrazu występujących zarówno na zdjęciu, jak i na mapie. Na zdjęciu najłatwiej dostrzegalne są masywy górskie, niestety na mapie uczeń ich nie odnajdzie.

Kolejnym elementem krajobrazu są jęzory lodowca górskiego, a dokładnie zakręt jednego z nich. Po prawej stronie zdjęcia widać nieco mniej wyraźnie boczny lodowiec, dołączający do głównego jęzora. Tę informację uczeń już może odnaleźć na mapie, na której zauważy, że schronisko jest położone na południowy wschód od wspomnianego zakola, w rogu, który tworzy lodowiec główny i boczny jęzor. Skoro udało się określić kierunek, w którym znajduje się schronisko względem lodowca, to kierunek, w którym było wykonywane zdjęcie, musi mieć przeciwny zwrot, a więc północny zachód (NW), czyli poprawna jest odpowiedź B.

Wykres 1. Rozkład częstości poszczególnych odpowiedzi w zadaniu. Na osi X zaznaczono poziom ucznia (1 – grupa uczniów, którzy uzyskali najniższe wyniki w całym teście, 8 – grupa o najwyższych wynikach), zaś na osi Y – odsetek uczniów z danej grupy, którzy wybrali daną odpowiedź. Wartości nie sumują się do 100%, ponieważ pewna część uczniów nie wybrała żadnej odpowiedzi.

Prawidłową odpowiedź B – NW wybrała największa grupa uczniów (39,6%). Dystraktor C – SE, również wybrała znaczna część uczniów (25,1%); mogło to wynikać z błędnej interpretacji polecenia i określania kierunku, w którym położone jest schronisko względem widoku prezentowanego na zdjęciu. Uczniowie wybierający ten wariant mogli prawidłowo przeprowadzić procedurę orientowania zdjęcia. Pozostałe możliwości (A i D) wskazują na brak u uczniów umiejętności orientowania zdjęcia względem mapy (łącznie 33%). Całe zadanie okazało się umiarkowanie trudne i nie różnicowało uczniów.

Słowa kluczowe

Poprawna odpowiedź

1. – Prawda,

2. – Prawda,

3. – Fałsz

Wymaganie ogólne

2.1 Identyfikowanie związków i zależności oraz wyjaśnianie zjawisk i procesów. Uczeń posługuje się podstawowym słownictwem geograficznym w toku opisywania oraz wyjaśniania zjawisk i procesów zachodzących w środowisku geograficznym.

Wymaganie szczegółowe

3.6. Wybrane zagadnienia geografii fizycznej. Uczeń posługuje się ze zrozumieniem pojęciem wietrzenia i erozji.

Komentarz

Zadanie sprawdza umiejętności złożone. Uczeń powinien umieć zarówno rozpoznawać na fotografii charakterystyczne elementy lodowców alpejskich (moreny boczne i środkowe), jak również ocenić prawdziwość przedstawionych stwierdzeń. W zadaniu poza znajomością pojęć „morena boczna i środkowa” nie jest wymagana wiedza faktograficzna. Jednak znajomość genezy obu wymienionych form znacznie ułatwia rozwiązanie zadania, pozwalając wykazać podobieństwa i różnice w procesie tworzenia się moreny czołowej, bocznej i środkowej lodowca górskiego.

Do rozwiązania zadania niezbędne jest rozpoznanie form terenowych widocznych na zdjęciu. Uczeń jednak nie musi przywoływać potrzebnych pojęć z pamięci, ponieważ pierwsze stwierdzenie już podsuwa pewne propozycje. Uczeń tylko musi ocenić, czy te propozycje są poprawne.

Zadanie przedstawiono grupie uczniów z pierwszych klas szkół ponadgimnazjalnych w ramach badania „Laboratorium myślenia – Diagnoza nauczania przedmiotów przyrodniczych w Polsce”. Wszystkich uczniów biorących udział w badaniu podzielono w zależności od uzyskanego w całym teście wyniku na osiem grup o równej liczebności. Poniżej zaprezentowano wykresy, na których można prześledzić, jakich odpowiedzi udzielali badani uczniowie, w zależności od tego, jaki wynik uzyskali w całym rozwiązywanym przez siebie teście.

Wykres 1. Rozkład częstości odpowiedzi w pierwszej części zadania. Na osi X zaznaczono poziom ucznia (1 – grupa uczniów, którzy uzyskali najniższe wyniki w całym teście, 8 – grupa o najwyższych wynikach), zaś na osi Y – odsetek uczniów z danej grupy, którzy wybrali daną odpowiedź. Wartości nie sumują się do 100%, ponieważ pewna część uczniów nie wybrała żadnej odpowiedzi.

W pierwszej części zadania należało rozpoznać formy terenu prezentowane na mapie. Strzałki wskazują ciemniejsze pasy występujące w obrębie lodowca górskiego. Wskazówką może być lokalizacja wskazywanych form na obrzeżach lodowca oraz w jego środkowym pasie. Wymienione w pierwszej części zadania pojęcia odpowiadają formom wskazanym na zdjęciu. Są to formy akumulacji glacjalnej – moreny boczne i środkowa. Taką odpowiedź (Prawda) wybrało 69,5% uczniów.  Prawidłowa ocena prawdziwości stwierdzenia w tej części zadania znacznie ułatwia rozstrzygnięcie poprawności w kolejnych punktach.

Wykres 2. Rozkład częstości odpowiedzi w drugiej części zadania. Oznaczenia takie same, jak na wykresie 1.

W drugiej części zadania uczeń ocenia prawdziwość stwierdzenia dotyczącego genezy przedstawionych form terenu. Może się odwołać do posiadanej wiedzy na temat genezy moreny bocznej i środkowej, które powstają z materiału niesionego przez lodowiec. Ta część zadania sprawdzała, czy uczniowie dokonali wyboru ze zrozumieniem w części pierwszej. Uczeń może również skorzystać ze zdjęcia. Obie formy odznaczają się ciemnym zabarwieniem, które wynika z faktu występowania w lodzie materiału obcego. Ze względu na lokalizację oznaczonych strzałkami form w obrębie lodowca przy samym brzegu (moreny środkowe to efekt połączenia dwóch moren bocznych w miejscu spotkania dwóch jęzorów lodowcowych), można przypuszczać, że zanieczyszczenia pochodzą ze ścian otaczających lodowiec dolin. Lodowiec zawiera szczególnie dużo zanieczyszczeń w strefie kontaktu z otaczającymi skałami, które niszczy. Również to stwierdzenie należy uznać za prawdziwe. Wskazało je 58,4% badanych. Ta część zadania dobrze różnicowała uczniów.

Wykres 3. Rozkład częstości odpowiedzi w trzeciej części zadania. Oznaczenia takie same, jak na wykresie 1.

Trzecia część zadania dotyczyła miejsca powstawania wskazanych form terenowych. Wskazywane formy są związane z ruchem lodowca, co sugeruje ich rozciągłość i kierunek zgodny z tym ruchem. Wyraźnie to widać w przypadku moreny środkowej. Proponowane stwierdzenie odnosi się do innej formy, niewidocznej na zdjęciu, mianowicie do moreny czołowej. Przy analizie zdjęcia może pojawić się pewna wątpliwość w odniesieniu do formy wskazywanej przez skrajną strzałkę po prawej stronie zdjęcia. Niezbyt wyraźnie widoczny jęzor lodowcowy może powodować skojarzenia, że łuk moreny bocznej w tym miejscu jest moreną czołową kończącą lodowiec. Wątpliwość taką można rozwiać na dwa sposoby. Po pierwsze, kierunek ruchu lodowca bardzo wyraźnie wskazuje morena środkowa. Po drugie, można się posiłkować mapą, na której wyraźnie widać obecność lodowca „po prawej stronie zdjęcia”. W tej części zadania prawidłowo – Fałsz – wskazało 50,9% badanych uczniów, lepsze wyniki osiągnęli tylko uczniowie, którzy w całym teście poradzili sobie bardzo dobrze.

Wykres 4. Rozkład częstości odpowiedzi poprawnych i niepoprawnych w całym zadaniu. Oznaczenia takie same, jak na wykresie 1.

Całe zadanie okazało się trudne dla uczniów, bowiem poprawnie rozwiązało je 27,5% badanych. Pod względem różnicowania pozwoliło wskazać jedynie 2 grupy uczniów najlepiej radzących sobie z rozwiązywaniem całego testu (Wykres 4). Mimo dużej trudności wszystkich zadań tej wiązki, warto wykorzystywać je na lekcji, ponieważ dobrze się nadają do kształcenia umiejętności analizy materiału graficznego oraz orientacji na mapie i w terenie.

Słowa kluczowe