Reklama a przemiany cywilizacyjne w XIX wieku

• mapa przedstawiająca rozwój przemysłu na ziemiach polskich lub komputer z rzutnikiem do jej wyświetlenia 
• kserokopie strony reklamowej jednego numeru "Tygodnika Mód i Powieści" (20.08.1910)

W czasie lekcji uczniowie analizują źródła, kształtują umiejętność przygotowania i prezentowania informacji oraz tworzenia krótkich wypowiedzi.

Nauczyciel w celu powtórzenia wiadomości z poprzednich zajęć zadaje uczniom pytania dotyczące rewolucji przemysłowej, sytuacji robotników w fabrykach, wynalazków XIX-wiecznych, rozwoju transportu itp.
Na początku zajęć nauczyciel zadaje pytanie: Jakie narzędzia/elementy życia codziennego wydają Wam się niezbędne we współczesnym świecie, a nie było ich w wieku XIX?
Uczniowie szukają na nie odpowiedzi w trakcie burzy mózgów. Po zakończeniu pracy nauczyciel poświęca kilka chwil na komentarz i ewentualne poprawki i uzupełnienia do listy stworzonej przez uczniów.
Nauczyciel, nawiązując do poprzedniej lekcji, rysuje na tablicy oś czasu, na której z pomocą uczniów zaznacza daty wybranych wynalazków XIX wieku. Uczniowie w tworzeniu osi wspierają się notatkami lub kalendarium najważniejszych wynalazków zawartym w podręczniku. Na podstawie tego zestawienia nauczyciel rozpoczyna dyskusję na temat tych wynalazków, które istniały pod koniec XIX wieku, ale na jego początku nikomu się nawet o nich nie śniło np. elektryczność, kolej żelazna, parostatek, taśma produkcyjna, telefon, radio, telegraf, samochód, samolot itp. Dyskusja ma wprowadzić do wniosku, że poziom przemian cywilizacyjnych w XIX wieku osiągnął tempo równie duże, jak w XX wieku.

  
fragment materiałłu , całość w załączniku

Nauczyciel rozdaje uczniom kserokopie strony reklamowej pochodzącej z "Tygodnika Mód i Powieści" z 1910 roku (załącznik) oraz kserokopie map przedstawiających rozwój przemysłu na ziemiach polskich w końcu XIX wieku .
Zadanie uczniów (w parach) polega na wyciągnięciu jak największej liczby wniosków dotyczących rozwoju przemysłu na Mazowszu z obydwu materiałów jednocześnie (a więc tego jakie gałęzie przemysłu się tu rozwijały oraz które reklamy o tym świadczą). Na wykonanie tego zadania uczniowie mają 5-7 min. Następnie pary porównują wnioski wypływające z pracy w trakcie dyskusji na forum klasy.
Uczniowie przez kolejne 5 minut pracują w parach nad stroną reklam i zastanawiają się nad sposobami wpływania na konsumentów stosowanymi przez ówczesnych reklamodawców - wypisują wnioski na kartkach lub w zeszycie. Następnie w trakcie dyskusji na forum klasy mają przedstawić swoje wnioski i odpowiedzieć na pytanie, jakie informacje niesie ten materiał o społeczeństwie końca XIX wieku. Nauczyciel tak kieruje dyskusją, by pojawiła się przynajmniej część z następujących wniosków:

• sposoby stosowane przez reklamodawców są podobne do współczesnych
• odwoływano się do ludzkich emocji, zatem musiały być dla ówczesnych istotnym kryterium wyboru produktów, podobnie jak chwytliwe hasło reklamowe, odwoływanie się do doświadczeń ludzi, którzy stosowali dany specyfik, gwarantowanie jakości oraz niższej ceny itp.
• mniej bogata szata graficzna niż dziś wynika z możliwości drukarskich
• piękno i zdrowie było dla ówczesnych mieszkańców (a w zasadzie mieszkanek) Warszawy równie ważne, co dla współczesnego człowieka
• pojawia się podział na czasopisma ogólne, męskie oraz kobiece - zróżnicowanie społeczeństwa, ale i łatwiejszy dostęp do konkretnej grupy klientów
• społeczeństwo XIX-wieczne wkracza w fazę korzystania z kultury czasopism (warto podać uczniom dane dotyczące wielokrotności zwiększania nakładów czasopism pod koniec XIX wieku w stosunku do jego początku) itp.

W zależności od czasu i chęci uczniów dyskusja może zostać skierowana przez nauczyciela w kierunku analizy relacji pomiędzy kulturą masową rozwijającą się w XIX wieku a dzisiejszą globalizacją.
Na zakończenie lekcji zadanie pracy domowej: uczniowie mają zaprojektować jedną reklamę prasową dowolnego produktu, która mogłaby pojawić się w XIX- wiecznym czasopiśmie. Mają zadbać nie tylko o jej treść, ale także formę graficzną i językową.

Nie  można zbytnio skupiać się na humorystycznym aspekcie omawianych reklam, ponieważ ucieka wtedy sens lekcji.

Praca z zaproponowanym materiałem źródłowym umożliwia uczniowi wyszukiwanie oraz porównywanie informacji pozyskanych z różnych źródeł i formułowanie wniosków na tej podstawie. Ponadto uczeń (szczególnie przygotowujący prezentację) może ćwiczyć umiejętność tworzenia samodzielnej wypowiedzi i prezentowanie jej na forum klasy. Pozostali uczniowie również mogą w dyskusji tworzyć narrację historyczną.

Zaproponowana praktyka nie wymaga wielkiego przygotowania od nauczyciela ani specjalistycznego sprzętu czy innych warunków. XIX-wieczne czasopisma (nie tylko pochodzące z Królestwa Polskiego) są dostępne bez ograniczeń w internecie (najlepiej sprawdzać na stronie Europejskiej Federacji Bibliotek Cyfrowych: www.europeana.eu), a ich kopiowanie nie jest trudne. Poza tym pokazujemy uczniom nowe, wartościowe sposoby korzystania zasobów internetowych, do zdobywania wiedzy, ale też rozrywki. Zadanie, w którym uczniowie wyciągają wnioski na temat rozwoju przemysłu na Mazowszu, można, po wykorzystaniu materiału z gazety z innego regionu, zmodyfikować tak, by wiązało się z historią lokalną innych dzielnic Polski.

Podobne metody można zastosować do innych zagadnień dotyczących XIX wieku - uczniowie mogą np. badać jak zmieniała się formuła prasy, nakłady czasopism, tematy podejmowane na ich łamach itp. Prasa jest bowiem niewyczerpanym źródłem do badania historii.