Rozbiory Polski – mapa mentalna.

duże kartki (najlepiej formatu A4 lub większe) dla uczniów, kolorowe długopisy/pisaki

Po lekcji uczeń omawia sposoby ratowania Rzeczypospolitej po I i II rozbiorze, wie, jakie zasady oświeceniowe zastosowano w Konstytucji 3 maja,  doskonali umiejętność analizy, systematyzowania wiedzy oraz umiejętność wypowiadania się na dany temat i uzasadniania swojego zdania, ćwiczy umiejętność krytycznego myślenia i pracy ze źródłem kartograficznym. 

Nauczyciel wyjaśnia uczniom cele lekcji - uporządkowanie tego, co wiedzą o historii Rzeczypospolitej w II połowie XVIII wieku. Pomoże nam w tym metoda mapy mentalnej. Praca tą metodą polega na dopisywaniu do głównego hasła wszystkich elementów, które są istotne do jego wyjaśnienia.

Nauczyciel wspólnie z uczniami zastanawia się nad tytułem mapy, tak aby najpełniej oddawał historię Rzeczypospolitej w tym okresie, np. „Upadek Rzeczypospolitej”.

Następnie uczniowie pod kierunkiem nauczyciela porządkują wiadomości dotyczące upadku Rzeczypospolitej. Nauczyciel zapisuje na tablicy tytuł mapy oraz pierwsze hasło przywołane przez uczniów – w wypadku opisywanej lekcji był to „I rozbiór”. Następnie uczniowie sami podają hasła szczegółowe, tak aby przypomnieć sobie i zapisać maksymalnie dużo wiadomości dotyczących I rozbioru Polski. Nauczyciel zadaje pytania pomocnicze, prosi uczniów o analizę i ocenę wydarzeń. Jeżeli uczniowie zrozumieli temat/partię materiału to prawidłowe rozpisanie mapy nie sprawia im problemu. Podobnie postępuje się z innymi podanymi przez uczniów hasłami.

Na koniec nauczyciel prosi o wskazanie wydarzeń/procesów przedstawionych na mapie, kluczowych dla opisywanego hasła i zaznacza je wyraźniej np. II rozbiór, Sejm Wielki, konfederacja targowicka itp.

• Prezentowana praktyka dobrze sprawdza się na lekcjach powtórzeniowych, słabiej przy wprowadzaniu nowych zagadnień.
• Należy pamiętać, by mapa, szczególnie jeśli rozrośnie się znacząco, była czytelna. W celu zwiększenia czytelności mapy należy każde hasło szczegółowe zapisać innym kolorem.

Planując lekcję powtórzeniową, często wykorzystuję mapę mentalną na części lekcji lub jej fragmencie. Metoda ta porządkuje i utrwala wiedzę, pozwala nie tylko na wskazanie związków przyczynowo – skutkowych między wydarzeniami, ale także na ich ocenę. To, jak bardzo rozbudowana będzie mapa, zależy od nauczyciela oraz od wiedzy i umiejętności uczniów. Pracując tą metodą, nauczyciel otrzymuje informację zwrotną, czy uczniowie zrozumieli dział lub z jakim zagadnieniem mają jeszcze problemy.

Uczniowie chętnie pracują metodą mapy myśli. Zauważają, że potrafią skojarzyć wiele informacji i sami przekonują się, że w historii ważny jest ciąg przyczynowo- skutkowy, który umożliwia im zrozumienie danego wydarzenia.

Ponieważ na lekcji utrwalamy wiedzę o rozbiorach, należy zadbać o mapę, by w odpowiednim momencie, kiedy rozpisujemy dany rozbiór na mapie mentalnej, pokazać straty terytorialne. Na lekcji skorzystaliśmy z mapy interaktywnej; uczniowie pokazywali zmiany na mapie, która była podłączona do rzutnika.

Warto tak zaplanować lekcję, by praca omawianą metodą nie zajęła więcej niż 20-25 min. lekcji. Pozostały czas warto wykorzystać na dyskusję na temat przyczyn upadku Rzeczpospolitej.

W załączniku fragment mapy, która powstała na lekcji (jest to część mapy zapisanej przez ucznia - w takiej postaci mapa została zapisana na tablicy).