Lot owadów

Poprawna odpowiedź

1 – Fakt,

2 – Przypuszczenie,

3 – Przypuszczenie,

4 – Fakt

Wymaganie ogólne

1.4 Znajomość różnorodności biologicznej i podstawowych procesów biologicznych. Uczeń wskazuje ewolucyjne źródła różnorodności biologicznej.
3.2 Poszukiwanie, wykorzystanie i tworzenie informacji. Uczeń odczytuje, analizuje, interpretuje i przetwarza informacje tekstowe, graficzne, liczbowe.
4.1 Rozumowanie i argumentacja. Uczeń interpretuje informacje i wyjaśnia zależności przyczynowo-skutkowe między faktami, formułuje wnioski.

Wymaganie szczegółowe

9.1. Ewolucja życia. Uczeń wyjaśnia pojęcie ewolucji organizmów i przedstawia źródła wiedzy o jej przebiegu.

Komentarz

Zadanie dotyczy ewolucji owadów i sprawdza umiejętność wyjaśniania zjawisk biologicznych w oparciu o rozumienie i właściwą interpretację czytanego tekstu. Mimo biologicznej tematyki tekstu, zadanie diagnozuje opanowanie wymagań ogólnych podstawy programowej, które są ponadprzedmiotowe. Uczeń, aby rozwiązać zadanie musi oddzielić fakty od przypuszczeń.

Czytając tekst uzyskujemy kolejno odpowiedzi na pytanie – czy podane stwierdzenia są faktami, czy przypuszczeniami. Już w pierwszym zdaniu pojawia się informacja, że skamieniałości z owadami bezskrzydłymi pochodzą sprzed ponad 400 mln lat, co za tym idzie musiały już żyć na Ziemi. Pierwsze z czterech stwierdzeń okazało się dla uczniów proste w ocenie, aż 80% absolwentów gimnazjum uczestniczących w badaniu Laboratorium myślenia poprawnie uznało je za fakt. Nieco trudniejsze dla uczniów było ustalenie statusu drugiego stwierdzenia (70% poprawnych odpowiedzi). W drugim zdaniu wstępu czytamy, że dane na temat wykształcenia zdolności owadów do lotu są niepełne, a stwierdzenie, że pierwsze „skrzydła” służyły do szybowania, stanowi jedynie najprostszą hipotezę wyjaśniającą nabycie tej cechy przez owady, a skoro najprostszą, to nie jedyną. Jest to zatem jedna z hipotez dotyczących wykształcenia zdolności lotu u owadów, której nie sposób dzisiaj potwierdzić naukowo, nie może być zatem faktem. Podpowiedzią jest również użyty w tekście tryb przypuszczający „pierwsze skrzydła służyłyby do szybowania”. Najtrudniejsze do sklasyfikowania okazało się stwierdzenie trzecie. Ponad połowa uczniów (54%) uznała za fakt, że duże rozmiary najstarszych karbońskich owadów były przystosowaniem do lotu. Najstarsze karbońskie owady rzeczywiście cechowały się dużymi rozmiarami – ta część stwierdzenia jest faktem, natomiast nie można jednoznacznie stwierdzić, czy było to przystosowanie do lotu szybującego, stwierdzenie to zatem również ma charakter hipotezy. Warto w tym miejscu zaznaczyć, że wśród uczniów, którzy określili duże rozmiary karbońskich owadów jako wyraz ich przystosowania do lotu szybującego, jest znaczna część takich, którzy w poprzednim wierszu uznali samo szybowanie za hipotezę. Nasuwa się zatem pytanie, czy jasna jest dla nich różnica pomiędzy faktem a hipotezą? Najmniej problemów sprawiło uczniom stwierdzenie czwarte. Duży odsetek poprawnych odpowiedzi (86%) wynika prawdopodobnie z tego, że stwierdzenie jest niemal wprost przytoczeniem tekstu ze wstępu do zadania. Ponadto stwierdzenie dotyczy budowy współcześnie żyjących ważek i jętek, nietrudno więc o potwierdzenie tego faktu metodą badań naukowych.

Niewątpliwą zaletą prezentowanego zadania jest to, że sprawdza umiejętności potrzebne w codziennym życiu. Odróżnienie faktu od przypuszczenia jest szczególnie istotne w rzetelnej ocenie podawanych w środkach masowego przekazu informacji dotyczących różnych cudownie działających suplementów diety, produktów spożywczych, kosmetyków etc. Ich producenci posiłkują się danymi, na postawie których zapewniają o skuteczności swojego preparatu, a niejednokrotnie w ulotkach czy na etykietach różnych produktów należałoby użyć właśnie trybu przypuszczającego. Ta, wydawałoby się prosta umiejętność, jaką jest odróżnianie faktów od przypuszczeń stanowi jednak problem dla gimnazjalisty, gdyż zaledwie co czwarty badany uczeń poprawnie ocenił wszystkie cztery stwierdzenia. Warto zatem wykorzystywać na lekcjach podobne teksty i kształtować u ucznia tę umiejętność rozwiązując tego typu zadania.

Słowa kluczowe