Wycieczka do Rumunii

Poprawna odpowiedź

C.

Wymaganie ogólne

2.2 Identyfikowanie związków i zależności oraz wyjaśnianie zjawisk i procesów. Uczeń identyfikuje związki i zależności w środowisku przyrodniczym, gospodarce i życiu społecznym w różnych skalach przestrzennych (lokalnej, regionalnej, krajowej, globalnej)
2.3 Identyfikowanie związków i zależności oraz wyjaśnianie zjawisk i procesów. Uczeń rozumie wzajemne relacje przyroda-człowiek.

Wymaganie szczegółowe

3.7. Wybrane zagadnienia geografii fizycznej. Uczeń rozpoznaje i opisuje w terenie formy rzeźby powstałe w wyniku działania czynników rzeźbotwórczych.

Komentarz

Zadanie sprawdza u ucznia umiejętność interpretacji ilustracji graficznej oraz krótkiego tekstu. Uczeń powinien wskazać przyczynę powstania opisywanego jeziora. Pomóc w tym może przede wszystkim zdjęcie ukazujące fragment brzegu jeziora z widocznym urwiskiem, pozostałością osuwiska. Na tym samym zdjęciu można dostrzec kikuty drzew wystające ponad taflę wody.

W odniesieniu do pierwszego punktu (A) uczeń powinien zauważyć, że Lacu Roşu położone jest w głębi lądu, w łańcuchu górskim Karpat, kilkaset kilometrów od wybrzeża Morza Czarnego. Nie jest zatem możliwe, żeby to jezioro było pozostałością zatoki morskiej. Mimo to, odpowiedź tę wskazało 14,1% spośród 170 badanych uczniów 3 klasy gimnazjum.

Kolejną możliwą odpowiedzią (B) było wskazanie erozji lodowcowej jako przyczyny powstania Lacu Roşu. W Karpatach nie ma obecnie lodowców, były one jednak zlodowacone w plejstocenie i ocenia się, że podczas największego zasięgu zajmowały niecały 1% powierzchni tych gór. Uczeń, aby wykluczyć tę możliwość powinien zauważyć widoczne w jeziorze kikuty drzew. Po działalności lodowca nie byłoby takich pozostałości. Na obszarze zajętym przez lodowiec nie występuje roślinność leśna, nie mogła się ona również wytworzyć po ustąpieniu lodowca, bo wówczas misę polodowcową zajęła by woda. Odpowiedź B za poprawną uznało 32,4% badanych uczniów.  Wskazuje to na to, że część uczniów wiedziała prawdopodobnie o zlodowaceniach, które miały miejsce w przeszłości. Uczniowie ci nie zwrócili uwagi na fakt pozostałości po lesie.

Trzeci punkt (C) wskazuje osunięcie warstw skalnych jako przyczynę zablokowania odpływu wody i powstania Jeziora Czerwonego. Potwierdza to, widoczna na zdjęciu, stroma ściana skalna pozbawiona szaty roślinnej, świadcząca o niedawnych ruchach masowych. Również widoczne w jeziorze kikuty drzew potwierdzają to wyjaśnienie. Jeżeli widać kikuty drzew, to jezioro musiało powstać nagle i zalać tereny leśne. Jest to poprawna odpowiedź. Podobnego zdania było 35,9% badanych uczniów.

Zalanie krateru wygasłego wulkanu mogłoby być przyczyną powstania jeziora, jednak na terenie Karpat nie obserwuje się czynnych wulkanów, a pozostałości drzew sugerują, że musiałoby być to wydarzenie niedawne i gwałtowne. Sama obecność drzew wyklucza takie pochodzenie jeziora. Również samej kaldery nie widać na zdjęciu, nie sposób również dostrzec jej na mapie. Taką odpowiedź wybrało 17,7% badanych uczniów.

Zadanie okazało się bardzo trudne dla uczniów. Warto zadanie zaprezentować na lekcji i po rozwiązaniu przedyskutować z uczniami drogę dochodzenia do wskazanych odpowiedzi.

Słowa kluczowe

Poprawna odpowiedź

B.

Wymaganie ogólne

1.2 Korzystanie z różnych źródeł informacji geograficznej. Uczeń potrafi korzystać z planów, map, fotografii, rysunków, wykresów i danych statystycznych i tekstów źródłowych oraz technologii informacyjno-komunikacyjnych w celu gromadzenia, przetwarzania i prezentowania informacji geograficznych.

Wymaganie szczegółowe

1.2. Mapa – umiejętności czytania, interpretacji i posługiwania się mapą. Uczeń odczytuje z map informacje przedstawione za pomocą różnych metod kartograficznych.
1.7. Mapa – umiejętności czytania, interpretacji i posługiwania się mapą. Uczeń lokalizuje na mapach (również konturowych) kontynenty oraz najważniejsze obiekty geograficzne na świecie i w Polsce ( niziny, wyżyny, góry, rzeki,jeziora, wyspy, morza, państwa itp);

Komentarz

Zadanie sprawdza u ucznia umiejętność lokalizowania i porównywania położenia geograficznego obiektów przyrodniczych (morza, góry) oraz politycznych (państwa). Mapa nie prezentuje wszystkich wymienionych w zadaniu obiektów, dlatego uczeń musi odwołać się do posiadanej znajomości mapy Europy. Uczeń ma wskazać stwierdzenie ukazujące cechy łączące Polskę i Rumunię.

Pierwsze stwierdzenie (A) dotyczy nadmorskiego położenia obu krajów. Są one położone nad morzami, ale są to różne akweny. Z mapy uczeń może odczytać, że Rumunia jest położona tylko nad Morzem Czarnym. Uczeń powinien pamiętać o tym, że Polska ma dostęp jedynie do Morza Bałtyckiego. Nie jest to zatem stwierdzenie prawdziwe. Odpowiedź tę jako prawdziwą wskazało 9,4% spośród uczniów 3 klasy gimnazjum.

Drugie stwierdzenie (B) dotyczy obecności na terenie obu krajów łańcucha górskiego Karpat. Z mapy widać wyraźnie, że na terenie Rumunii Karpaty stanowią duży region geograficzny. O obecności wspomnianego łańcucha górskiego w Polsce uczniowie powinni wiedzieć z wcześniejszych poziomów edukacji lub z podróży, wakacji w górach. Zdanie to należy ocenić jako prawdziwe. Podobnego zdania było 38,8% badanych uczniów.

Stwierdzenie trzecie (C) dotyczyło wspólnych przejść granicznych obu krajów. Aby taka sytuacja miała miejsce, Polska i Rumunia musiałyby sąsiadować ze sobą. Aby stwierdzić nieprawdziwość takiego stwierdzenia, uczeń powinien posiadać niezbędną znajomość mapy fizycznej i politycznej Europy. Pewnym wsparciem jest mapa, na której widać, że Polska nie sąsiaduje z Rumunią. Sąsiedzi Rumunii nie są jednak na mapie podpisani, a granica Słowacji i Rumuni przypomina nieco przebiegiem granicę Słowacji z Polską. 30,6% badanych uczniów wskazało ten punkt jako właściwy.

Ostatnie stwierdzenie (D) ponownie odnosi się do gór, jednak tym razem chodzi o Sudety. Uczniowie powinni kojarzyć, że ten łańcuch górski występuje na granicy Polski, Czech i Niemiec. Jeżeli prawidłowo rozpoznali na mapie Karpaty, łatwo zauważą brak innego znaczącego łańcucha górskiego w tym kraju. Ostatnie stwierdzenie należy uznać za nieprawdziwe. Odmiennego zdania było 20% badanych uczniów.

Zadanie okazało się trudne. Poprawnie rozwiązało 38,8% spośród badanych uczniów. Zadanie dobrze różnicowało uczniów.

Słowa kluczowe

Poprawna odpowiedź

B

Wymaganie ogólne

1.2 Korzystanie z różnych źródeł informacji geograficznej. Uczeń potrafi korzystać z planów, map, fotografii, rysunków, wykresów i danych statystycznych i tekstów źródłowych oraz technologii informacyjno-komunikacyjnych w celu gromadzenia, przetwarzania i prezentowania informacji geograficznych.

Wymaganie szczegółowe

1.2. Mapa – umiejętności czytania, interpretacji i posługiwania się mapą. Uczeń odczytuje z map informacje przedstawione za pomocą różnych metod kartograficznych.
1.7. Mapa – umiejętności czytania, interpretacji i posługiwania się mapą. Uczeń lokalizuje na mapach (również konturowych) kontynenty oraz najważniejsze obiekty geograficzne na świecie i w Polsce ( niziny, wyżyny, góry, rzeki,jeziora, wyspy, morza, państwa itp);

Komentarz

Zadanie sprawdza u ucznia umiejętność odczytywania i rozpoznawania obiektów geograficznych na mapie. Zadaniem ucznia jest określenie charakteru terenów oznaczonych na mapie kolorem czarnym.

Wielkość terenów zaznaczonych ciemną barwą na mapie sugeruje powierzchniowo duży obiekt geograficzny. W Rumunii nie ma tak wielkiego jeziora ani tak rozległych obszarów bagiennych. Powierzchnia zajęta przez te obszary, z licznymi jaśniejszymi pasmami, nie pasuje do obiektów hydrologicznych wymienionych w punkcie (A) i (D), które powinny mieć ciągłą, jednolitą pod względem kolorystycznym powierzchnię. Jeziora (A) wskazało 22,4% spośród uczniów 3 klasy gimnazjum. Możliwe, że zasugerowali się zdjęciem, na którym widać fragment zbiornika wodnego. Bagna (D) wybrało 7,1% badanych uczniów.

Układ wyróżnionych na mapie form nie pasuje również do nizin (C), które często mają charakter równinny (barwa obszaru powinna być jednolita). Na niziny wskazało zaledwie 5,3% badanych uczniów.

W największym stopniu graficzna prezentacja obiektu odpowiada łańcuchowi górskiemu z dolinami (jaśniejsze pasma), czyli punktowi (B). Mimo braku rysunku poziomicowego, można dostrzec charakterystyczne cechy obszarów górskich: obszary wyżej położone (czarne) rozkładają się „pierzasto”, a w góry wcinają się jaśniejsze doliny. Rozpoznanie obszarów górskich było potrzebne do rozwiązania poprzedniego zadania z wiązki. Poprawnie, punkt (B) wybrało 65,3% badanych uczniów.

Całe zadanie okazało się umiarkowanie łatwe i bardzo dobrze różnicowało uczniów.

Słowa kluczowe

Poprawna odpowiedź

A

Wymaganie ogólne

2.2 Identyfikowanie związków i zależności oraz wyjaśnianie zjawisk i procesów. Uczeń identyfikuje związki i zależności w środowisku przyrodniczym, gospodarce i życiu społecznym w różnych skalach przestrzennych (lokalnej, regionalnej, krajowej, globalnej)

Wymaganie szczegółowe

3.1. Wybrane zagadnienia geografii fizycznej. Uczeń charakteryzuje wpływ głównych czynników klimatotwórczych na klimat.
9.8. Europa. Relacje przyroda – człowiek – gospodarka. Uczeń wykazuje wpływ gór na cechy środowiska przyrodniczego oraz gospodarkę krajów alpejskich.

Komentarz

Zadanie sprawdza u ucznia umiejętność określania i wyjaśniania związku między ciśnieniem atmosferycznym a wysokością nad poziomem morza. Zadaniem ucznia jest podanie przyczyny występowania różnicy ciśnienia atmosferycznego zaobserwowanej między Gdańskiem i Lacu Roşu.

Z treści mapy i posiadanych wiadomości uczeń może określić, że Lacu Roşu jest położone na południe od Gdańska. Leży również na większej wysokości, co z kolei wynika z faktu że Gdańsk jest portem (0 m .n.p.m), a Lacu Roşu, jeśli nie leży w depresji (a wynika to z charakteru tego obszaru ukazanego na mapie), powinno być położone na większej wysokości. Które jednak z tych czynników: szerokość geograficzna czy wysokość n.p.m. ma znaczenie dla zmiany wartości obserwowanego ciśnienia atmosferycznego?

Uczeń, aby udzielić prawidłowej odpowiedzi, powinien przypomnieć sobie z wcześniejszych poziomów edukacyjnych (również z zakresu fizyki – punkty 3.6. Uczeń posługuje się pojęciem ciśnienia (w tym ciśnienia hydrostatycznego i atmosferycznego)), jakie czynniki mają wpływ na wielkość ciśnienia atmosferycznego. Przypominając sobie definicję ciśnienia, może dojść do wniosku, że im mniejszy słup powietrza naciskający na daną powierzchnię Ziemi, tym mniejsze ciśnienie. Na obszarach wyżej położonych słup powietrza jest mniejszy (pomniejszony o wysokość n.p.m.). W Lacu Roşu zmierzono ciśnienie mniejsze niż w Gdańsku i dlatego można stwierdzić, że jest ono położone wyżej niż Gdańsk. Taką odpowiedź wskazało 55,3% badanych uczniów. Znaczna grupa uczniów (27,1%) wskazała odpowiedź B, określającą, że Lacu Roşu jest położone niżej niż Gdańsk. Ta grupa uczniów prawdopodobnie potrafiła powiązać zmianę ciśnienia wraz z wysokością (znali ogólną zasadę), popełnili jednak błąd przy określaniu kierunku zmiany. Odpowiedzi C (12,4%) i D (4,7%) mogą wskazywać na brak znajomości pojęcia ciśnienia atmosferycznego u uczniów, którzy te odpowiedzi wybrali.

Całe zadanie okazało się dość trudne i dobrze różnicowało uczniów.

Słowa kluczowe

Poprawna odpowiedź

D

Wymaganie ogólne

2.2 Identyfikowanie związków i zależności oraz wyjaśnianie zjawisk i procesów. Uczeń identyfikuje związki i zależności w środowisku przyrodniczym, gospodarce i życiu społecznym w różnych skalach przestrzennych (lokalnej, regionalnej, krajowej, globalnej)

Wymaganie szczegółowe

2.3. Kształt, ruchy Ziemi i ich następstwa. Uczeń podaje cechy ruchu obiegowego Ziemi.

Komentarz

Zadanie sprawdza u ucznia umiejętność znalezienia związku miedzy długością dnia a szerokością geograficzną w różnych porach roku. Uczeń powinien wskazać przyczynę różnicy długości dnia i nocy w Gdańsku oraz Lacu Roşu. Zadanie jest uzupełnieniem wcześniejszego zadania z prezentowanej wiązki.

Aby rozwiązać zadanie, uczeń powinien stwierdzić, że na długość dnia i nocy, spośród wymienionych czynników, ma wpływ szerokość geograficzna. Kolejnym krokiem jest określenie zmian, jakie zachodzą wraz ze zmieniającą się szerokością geograficzną, w określonej porze roku. Kąt nachylenia osi ziemskiej wynosi 23°26’. W półroczu letnim półkula północna jest bardziej oświetlona niż południowa (co wynika z nachylenia osi Ziemi i ruchu obiegowego wokół Słońca), a im dalej na północ, tym dzień jest dłuższy, a noc krótsza. Za północnym kołem polarnym trwa wtedy dzień polarny. W miejscu położonym bliżej bieguna północnego, długość dnia będzie więc większa. Uczeń powinien wybrać prawidłową odpowiedź i połączyć dłuższy dzień w Gdańsku z położeniem tego miasta na wyższej, niż  Lacu Roşu, szerokości geograficznej (D). Takiego wyboru dokonało 54,1% spośród badanych uczniów 3 klasy gimnazjum.

18,8% badanych uczniów poprawnie połączyło odmienną długość dnia z szerokością geograficzną, ale niewłaściwie wskazało kierunek zmian (C), umiejscawiając Gdańsk na południe od Lacu Roşu. Uczniowie ci dodatkowo wykazali się brakiem znajomości mapy politycznej Europy. Uczniowie wybierający odpowiedzi (A – 11,2%) i (B – 14,7%) najwyraźniej nie rozumieli związku długości dnia z szerokością geograficzną.

Zadanie było dla uczniów dość trudne i bardzo dobrze różnicowało uczniów.

Słowa kluczowe

Poprawna odpowiedź

C

Wymaganie ogólne

1.2 Korzystanie z różnych źródeł informacji geograficznej. Uczeń potrafi korzystać z planów, map, fotografii, rysunków, wykresów i danych statystycznych i tekstów źródłowych oraz technologii informacyjno-komunikacyjnych w celu gromadzenia, przetwarzania i prezentowania informacji geograficznych.

Wymaganie szczegółowe

1.2. Mapa – umiejętności czytania, interpretacji i posługiwania się mapą. Uczeń odczytuje z map informacje przedstawione za pomocą różnych metod kartograficznych.
1.7. Mapa – umiejętności czytania, interpretacji i posługiwania się mapą. Uczeń lokalizuje na mapach (również konturowych) kontynenty oraz najważniejsze obiekty geograficzne na świecie i w Polsce ( niziny, wyżyny, góry, rzeki,jeziora, wyspy, morza, państwa itp);

Komentarz

Zadanie sprawdza u ucznia umiejętność odczytywania informacji z mapy i tekstu oraz szacowania odległości. Zadaniem ucznia jest określenie czasu podróży (pośrednio –  odległości), jaka dzieli Gdańsk i Bukareszt.

Aby rozwiązać zadanie uczeń powinien posiadać orientację, w której części Europy położony jest Gdańsk, a w której – Bukareszt. Zadanie przekazuje informację o prędkości przelotu samolotu, a uczeń musi określić, ile czasu zabierze ta podróż. W pewnym zakresie jest to zadanie interdyscyplinarne, bo nawiązuje do podstawy programowej z fizyki (punkt 1.1.Uczeń posługuje się pojęciem prędkości do opisu ruchu; przelicza jednostki prędkości 8.4. Uczeń przelicza jednostki czasu (sekunda, minuta, godzina, doba). Po wykonaniu prostych obliczeń uczeń otrzymuje następujące wartości

A.  około 30 minut.      300 km

B.  około 1 godziny.     600 km

C.  około 2 godzin.     1200 km

D.  około 6 godzin.     3600 km

Uczeń powinien przeanalizować wyliczone wartości i na zasadzie eliminacji wybrać właściwą odpowiedź. Gdańsk jest położony na północy Polski. Rozciągłość południkowa Polski wynosi ponad 600 km, dlatego taki samolot startujący z Gdańska i lecący na południe po 1 godzinie lotu nie przekroczyłby granic naszego kraju. Taki wniosek pozwala wykluczyć dwie pierwsze możliwości podane w zadaniu. Punkt (A) wskazało 6,5% spośród badanych uczniów klasy 3 gimnazjum, a punkt (B) 31,2%.

Chociaż Rumunia nie jest sąsiadem Polski, to jest to jednak kraj położony niedaleko od naszego kraju. Dzięki temu można wykluczyć wartość skrajną (D) - 6 godzin lotu (3600 km). Samolot lecący tak długo mógłby dolecieć poza granicę Europy, której całkowita rozciągłość południkowa wynosi około 4200 km. Taką odpowiedź wskazało 7,7% badanych uczniów.

Poprawną odpowiedź (C) uczeń otrzymuje na drodze eliminacji. Rzeczywista odległość z Gdańska do Bukaresztu wynosi 1229 km. Przelot na tej odległości trwa około 2 godzin. Tę odpowiedź wskazała zdecydowana większość uczniów – 54,1%.

Zadanie okazało się umiarkowanie trudne i bardzo dobrze różnicowało uczniów. Prosta konstrukcja zadania pozwala w łatwy sposób sprawdzić znajomość u ucznia mapy politycznej Europy oraz umiejętności szacowania odległości i przeliczania prostych wartości fizycznych.

Słowa kluczowe