Brzoza, mech i grzyby

Poprawna odpowiedź

1 – samożywny

2 – cudzożywny

3 – samożywny

4 – cudzożywny

Wymaganie ogólne

1.1 Znajomość różnorodności biologicznej i podstawowych procesów biologicznych. Uczeń opisuje, porządkuje i rozpoznaje organizmy.
1.3 Znajomość różnorodności biologicznej i podstawowych procesów biologicznych. Uczeń przedstawia i wyjaśnia zależności między organizmem a środowiskiem.

Wymaganie szczegółowe

1.5. Związki chemiczne budujące organizmy oraz pozyskiwanie i wykorzystanie energii. Uczeń wymienia czynniki niezbędne do życia dla organizmów samożywnych i cudzożywnych.
3.7. Systematyka – zasady klasyfikacji, sposoby identyfikacji i przegląd różnorodności organizmów. Uczeń wymienia cechy umożliwiające zaklasyfikowanie organizmu do grzybów oraz identyfikuje nieznany organizm jako przedstawiciela grzybów na podstawie obecności tych cech; wskazuje miejsca występowania grzybów (w tym grzybów porostowych).
3.8. Systematyka – zasady klasyfikacji, sposoby identyfikacji i przegląd różnorodności organizmów. Uczeń obserwuje okazy i porównuje cechy morfologiczne glonów i roślin lądowych (mchów, widłaków, skrzypów, paproci, nagozalążkowych i okrytozalążkowych), wymienia cechy umożliwiające zaklasyfikowanie organizmu do wymienionych wyżej grup oraz identyfikuje nieznany organizm jako przedstawiciela jednej z nich na podstawie obecności tych cech.

Komentarz

Zadanie sprawdza podstawową wiedzę biologiczną – aby prawidłowo je rozwiązać, uczeń powinien jedynie rozumieć, co oznaczają pojęcia „organizm samożywny” i „organizm cudzożywny” oraz wiedzieć, do której z tych grup zaliczają się rośliny, a do której – grzyby. Pewnym utrudnieniem jest jedynie dobór gatunków. Na dołączonym do zadania rysunku dwa z nich (brzoza i koźlarz) wyrastają bezpośrednio z gleby, natomiast dwa kolejne (mech i hubiak) rosną na pniu drzewa. Uczniowie, którzy nie w pełni rozumieli podział na organizmy samożywne i cudzożywne mogli zasugerować się tym zróżnicowaniem. Wyniki uzyskane po przetestowaniu zadania na grupie 251 uczniów III klas gimnazjum sugerują, że w wielu przypadkach tak właśnie było.

W wierszu pierwszym brzoza została poprawnie sklasyfikowana jako organizm samożywny przez 80% uczniów. Podobny wynik (82%) uzyskano dla wiersza drugiego, prawdopodobnie dlatego, że hubiak jest nie tylko grzybem, ale również pasożytem, co sprawia, że jego cudzożywność wydaje się uczniom bardziej „oczywista”. Niepokojące są natomiast wyniki uzyskane w kolejnych dwóch wierszach. Jedynie 42% uczniów oznaczyła mech jako organizm samożywny, 39% uczniów zaś prawidłowo wskazała, że koźlarz jest organizmem cudzożywnym. Jak wspomniano, taki rozkład odpowiedzi mógł być spowodowany tym, że na rysunku koźlarz wyrastał z gleby, a mech porastał korę drzewa. Przytoczone wyniki nie oznaczają niestety bynajmniej, że około 40% badanych potrafiło rozróżnić organizmy samożywne od cudzożywnych, ponieważ odsetek prawidłowych rozwiązań całego zadania wynosił zaledwie 21%. Można zatem przyjąć, że jedynie co piąty spośród badanych uczniów potrafił w praktyce rozróżniać organizmy samożywne od cudzożywnych. Jest to o tyle zaskakujące, że pojęcia te nie tylko są wprost wymienione w punkcie 1.5 Postawy Programowej („Uczeń wymienia czynniki niezbędne dożycia dla organizmów samożywnych i cudzożywnych; ocenia, czy dany organizm jest samożywny czy cudzożywny”), ale również przewijają się wielokrotnie w trakcie realizacji kolejnych działów. Samożywność i cudzożywność występują bowiem chociażby jako cechy charakterystyczne poszczególnych grup organizmów w dziale „Systematyka” (np. w punktach 3.5, 3.7 czy 3.8), pojawiają się także w dziale „Ekologia” w kontekście sieci troficznych (punkt 4.9).

Aby lepiej zrozumieć  przyczyny tak słabego wyniku uczniów, z dwanaściorgiem z nich przeprowadzono wywiady, w których pytano o tok rozumowania, który doprowadził ich do udzielenia w teście określonej odpowiedzi. W większości przypadków okazało się, że uczeń nie znał definicji pojęć „samożywność” i „cudzożywność”, próbował zatem odgadnąć ich znaczenie na podstawie samego brzmienia słów. „Samożywny” oznaczał zatem według niektórych uczniów „organizm, który sam się żywi”, czyli samodzielnie zdobywa pokarm. Pytanie badacza, czy w takim razie człowiek jest organizmem samożywnym, czy cudzożywnym okazywało się zwykle kłopotliwe, ujawniając dezorientację ucznia co do faktycznego znaczenia omawianych pojęć. Dopiero wskazanie przez osobę prowadzącą wywiad powiązania samożywności ze zdolnością do fotosyntezy naprowadzało uczniów na właściwe rozwiązanie.

Słowa kluczowe

Poprawna odpowiedź

A

Wymaganie ogólne

1.1 Znajomość różnorodności biologicznej i podstawowych procesów biologicznych. Uczeń opisuje, porządkuje i rozpoznaje organizmy.
1.3 Znajomość różnorodności biologicznej i podstawowych procesów biologicznych. Uczeń przedstawia i wyjaśnia zależności między organizmem a środowiskiem.

Wymaganie szczegółowe

1.5. Związki chemiczne budujące organizmy oraz pozyskiwanie i wykorzystanie energii. Uczeń wymienia czynniki niezbędne do życia dla organizmów samożywnych i cudzożywnych.

Komentarz

Zadanie to, podobnie jak pierwsze zadanie w wiązce, diagnozuje znajomość pojęcia „organizm samożywny”, brak w nim jednak odniesienia do konkretnych gatunków. Porównanie wyników dla obu zadań pozwala uzyskać pełniejszy obraz wiedzy uczniów w tym zakresie, wydaje się jednak, że wcześniejsze rozwiązanie zadania 2. może ułatwić udzielenie właściwych odpowiedzi w zadaniu 1. Z tego powodu odradzamy wykorzystywanie obu zadań podczas jednego sprawdzianu, a w przypadku pracy na lekcji sugerujemy omówienie w pierwszej kolejności zadania 1.

Zadanie zostało przetestowane na kolejnej losowo wybranej grupie 263 uczniów klas III gimnazjum (innej niż w przypadku zadania 1.). Rozkład wyboru poszczególnych odpowiedzi przedstawiał się w badanej próbie następująco: A – 60%, B – 10%, C – 6%, D – 19%.  Prawidłowej odpowiedzi udzieliło zatem 60% badanych, co nie jest wynikiem szczególnie dobrym, jeśli weźmie się pod uwagę, jak elementarnego zagadnienia dotyczyło zadanie, jednak zdecydowanie lepszym niż 21% uzyskane w zadaniu 1. Pokazuje to, że pytając wprost o wyuczone definicje uzyskujemy zafałszowany obraz rzeczywistej wiedzy uczniów. Okazuje się bowiem, że chociaż 60% badanych było w stanie wybrać spośród czterech możliwości właściwą definicję pojęcia „organizm samożywny”, to posłużyć się nim w praktyce potrafiło już zaledwie 21%. Jeśli zatem chcemy rzeczywiście poznać poziom wiedzy uczniów, powinniśmy jak najczęściej stosować zadania osadzone w realnym kontekście, zamiast tych odwołujących się jedynie do abstrakcyjnych regułek i definicji.

Słowa kluczowe