Sieć pokarmowa

Poprawna odpowiedź

Wymaganie ogólne

3.2 Poszukiwanie, wykorzystanie i tworzenie informacji. Uczeń odczytuje, analizuje, interpretuje i przetwarza informacje tekstowe, graficzne, liczbowe.

Wymaganie szczegółowe

4.9. Ekologia. Uczeń opisuje zależności pokarmowe (łańcuchy i sieci pokarmowe) w ekosystemie, rozróżnia producentów, konsumentów i destruentów oraz przedstawia ich rolę w obiegu materii i przepływie energii przez ekosystem.

Komentarz

Prezentowana wiązka zadań zbudowana jest wokół krótkiego tekstu opisującego zależności pokarmowe zachodzące w środowisku leśnym. Można oczekiwać, że przynajmniej część wymienionych tam gatunków będzie uczniowi znana, jednak do poprawnego rozwiązania zadania nie jest konieczna jakakolwiek wiedza na temat sposobu odżywiania się opisanych organizmów. Wszystkie niezbędne informacje podane są w tekście, a zadaniem ucznia jest jedynie je wydobyć i poprawnie zinterpretować na podstawie swojej wiedzy z zakresu ekologii.

Rozwiązanie zadania sprowadza się w istocie do graficznego przedstawienia informacji zaprezentowanych w formie tekstowej. Uczeń nie potrzebuje praktycznie żadnych wiadomości poza podanymi we wstępie (może z wyjątkiem wiedzy o tym, że świerk, w odróżnieniu od buka, jest drzewem iglastym). Mimo to zadanie sprawiało uczniom bardzo dużą trudność. W badaniu pilotażowym, przeprowadzonym na grupie 870 absolwentów gimnazjum, poprawnie rozwiązało je zaledwie 10,1% uczniów.

Bardzo częstym błędem było umieszczanie producentów – świerka i buka – w dwóch górnych polach na schemacie. Prawdopodobnie wynikało to z bezrefleksyjnego powielania klasycznego schematu najprostszego łańcucha pokarmowego, w którym producent umieszczony jest na początku, czyli z lewej strony. Zapewne dlatego także tutaj uczniowie umieszczali producentów podobnie – „na początku”, czyli u góry, zupełnie ignorując przeciwny zwrot strzałek łączących poszczególne pola czy fakt, że po takim rozpoczęciu wypełnienie pozostałych pól nie mogło prowadzić do powstania sensownego schematu.

Do poprawnego rozwiązania tego zadania można dojść na wiele sposobów. Części osób najłatwiej będzie rozpocząć od zidentyfikowania na schemacie miejsca zajmowanego przez kornika – jako jedynego spośród wymienionych organizmów, który jest zarówno zjadającym, jak i zjadanym. Inni być może najpierw umieszczą w odpowiednich polach oba gatunki drzew lub też dzięcioła, który jako jedyny w tym przykładzie czerpie pokarm aż z trzech źródeł. W tym ostatnim przypadku bezrefleksyjne trzymanie się utartych skojarzeń również może utrudniać rozwiązanie zadania. Dzięcioł jest bowiem często przedstawiany jako zwierzę silnie wyspecjalizowane pod kątem zdobywania pokarmu, natomiast dzik to podręcznikowy przykład leśnego wszystkożercy. Może zaistnieć zatem pokusa, aby – ignorując informacje zawarte w tekście – to jego umieścić w polu należnym dzięciołowi.

Słowa kluczowe

Poprawna odpowiedź

1 – producent,

2 – konsument,

3 – konsument,

4 – konsument,

5 – konsument,

6 – producent.

Wymaganie ogólne

1.1 Znajomość różnorodności biologicznej i podstawowych procesów biologicznych. Uczeń opisuje, porządkuje i rozpoznaje organizmy.

Wymaganie szczegółowe

4.9. Ekologia. Uczeń opisuje zależności pokarmowe (łańcuchy i sieci pokarmowe) w ekosystemie, rozróżnia producentów, konsumentów i destruentów oraz przedstawia ich rolę w obiegu materii i przepływie energii przez ekosystem.

Komentarz

Zadanie jest raczej klasyczne w formie i umiarkowanie trudne – poprawnie rozwiązało je 52,3% spośród 870 badanych absolwentów gimnazjum. Do udzielenia właściwych odpowiedzi konieczna była jedynie znajomość pojęć „producent” i „konsument”. Informacje zawarte w tekście nie były natomiast niezbędne, ponieważ wystarczyło rozpoznać, które z wymienionych gatunków są roślinami, a które – zwierzętami. Największą trudność sprawiło uczniom określenie, do której kategorii należy zaliczyć kornika (70,6% prawidłowych odpowiedzi) i przekraska (71,8%), podczas gdy dla każdego z czterech pozostałych organizmów odsetek poprawnych odpowiedzi przekraczał 90%. Można przypuszczać, że dla uczniów najbardziej zrozumiała była sytuacja, w której mieli do czynienia z parą organizmów: rośliną i roślinożercą (w zadaniu były to np. pary buk–dzik czy dąb–dzięcioł). Wyraźnie trudniejsze okazało się natomiast prawidłowe sklasyfikowanie drapieżnego przekraska oraz kornika, który jest w przedstawionej sieci pokarmowej zarówno zjadanym, jak i zjadającym. Aby upewnić się, że uczniowie nie utożsamiają producenta z organizmem zjadanym, a konsumenta – ze zjadającym, warto zatem sprawdzać rozumienie tych pojęć na przykładach organizmów zajmujących różne pozycje w sieci pokarmowej, tak jak w przedstawionym zadaniu.

Słowa kluczowe

Poprawna odpowiedź

1 – Nie,

2 – Tak,

3 – Tak.

Wymaganie ogólne

1.2 Znajomość różnorodności biologicznej i podstawowych procesów biologicznych. Uczeń wyjaśnia zjawiska i procesy biologiczne zachodzące w wybranych organizmach i w środowisku.

Wymaganie szczegółowe

3.2. Systematyka – zasady klasyfikacji, sposoby identyfikacji i przegląd różnorodności organizmów. Uczeń posługuje się prostym kluczem do oznaczania organizmów.

Komentarz

Zadanie sprawdza rozumienie pojęcia „konkurencja”. Jego rozwiązanie wymagało odnalezienia w tekście informacji o pokarmie zdobywanym przez poszczególne gatunki i ustalenia, które pary zwierząt czerpią go z tego samego źródła.  W badaniu pilotażowym, przeprowadzonym na grupie 870 absolwentów gimnazjum, całe zadanie poprawnie rozwiązało 34,1% uczniów. Warto przy tym zaznaczyć, że badani o wiele lepiej radzili sobie z rozpoznawaniem konkurencji wewnątrzgatunkowej niż międzygatunkowej – odpowiedź Tak w punkcie 2 zaznaczyło jedynie 44,9%, podczas gdy w punkcie 3 – aż 93,0% uczniów.

Być może wynikało to z mylnego przekonania, że o konkurencji możemy mówić jedynie w sytuacji, gdy organizmy mają dokładnie te same preferencje pokarmowe, a w podanym przykładzie dzik i dzięcioł mogły konkurować jedynie o orzechy bukowe. Możliwe również, że część uczniów, rozwiązując to zadanie, abstrahowała zupełnie od informacji podanych w tekście i znów zaufała swoim skojarzeniom, zgodnie z którymi żyjący w koronach drzew dzięcioł i ryjący w ściółce dzik nie mają nawet okazji natrafić na ten sam pokarm.

Określenie, że między kornikiem a przekraskiem nie zachodzi konkurencja o pokarm (punkt 1) również okazało się trudne. Prawidłowej odpowiedzi udzieliło zaledwie 57,1% badanych (przy szansie na losowe trafienie równej 50%).

Zadanie może stać się punktem wyjścia do dłuższej dyskusji o innych przykładach konkurencji występujących między organizmami wymienionymi w tekście. Warto na przykład odnieść się do schematu z zadania 1 i zwrócić uwagę na strzałki prowadzące od buka (będącego „zasobem”) do dzięcioła i dzika (konkurujących organizmów). Następnie można poprosić uczniów o wskazanie na schemacie innych przykładów, kiedy to określony gatunek jest pokarmem dla dwóch innych gatunków, a następnie zapytać, czy w tych przypadkach mamy do czynienia z konkurencją międzygatunkową. W jednym przypadku (kornik stanowiący pokarm zarówno dzięcioła, jak i przekraska) rzeczywiście zachodzi konkurencja. Drugi przykład natomiast (świerk jako pokarm kornika i dzięcioła) dotyczy sytuacji, w której do bezpośredniej konkurencji nie dochodzi, ponieważ, co wyraźnie zaznaczono w tekście, korniki żywią się drewnem i łykiem, a dzięcioły – nasionami świerków.

W dalszej kolejności można pytać uczniów o to, które z występujących w zadaniu organizmów mogą konkurować ze sobą, np. o światło czy partnerów do rozrodu. Możliwość dalszego rozbudowywania lekcji przez zadawanie dodatkowych pytań i stawianie kolejnych problemów jest bowiem dużą zaletą zadań stworzonych z wykorzystaniem przykładów konkretnych, realnie istniejących w przyrodzie zjawisk.

Słowa kluczowe