Nowe szlaki

Poprawna odpowiedź

1. – B,

2. - C

Wymaganie ogólne

3.1 Stosowanie wiedzy i umiejętności geograficznych w praktyce. Uczeń wykorzystuje wiedzę i umiejętności geograficzne w celu lepszego rozumienia współczesnego świata i swojego w nim miejsca.

Wymaganie szczegółowe

10.15. Wybrane regiony świata. Relacje: człowiek – przyroda – gospodarka. Uczeń przedstawia cechy położenia i środowiska geograficznego Antarktyki i Arktyki.

Komentarz

Zadanie sprawdza umiejętność analizy tekstu źródłowego i wnioskowania na jego podstawie. Treść zadania dotyczy interesującej tematyki przyszłości obszarów do tej pory słabo zagospodarowanych przez człowieka. Pozwala sprawdzić istnienie u uczniów utrwalonych koncepcji dotyczących obszarów polarnych, w szczególności związanych z problemem rozróżniania północnego obszaru podbiegunowego od południowego. Zadanie jest złożone z dwóch części. W pierwszej części uczeń ma zidentyfikować opisywany w tekście obszar. W części drugiej zapytano o uzasadnienie wyboru odpowiedzi w pierwszej części. Taki układ zadania pozwala sprawdzić nie tylko wiadomości i umiejętności interpretacji tekstu, ale również prześledzić tok rozumowania uczniów.

W pierwszej części zadania uczeń proszony jest o wskazanie, którego regionu świata dotyczy zaprezentowany fragment tekstu. Już bardzo wstępna lektura powinna skierować uwagę uczniów na obszary o chłodnym, zimnym klimacie. Możliwe odpowiedzi przedstawione w zadaniu pozwalają uczniowi uzyskać pewność co do tego kierunku rozumowania, ponieważ ma dokonać wyboru między obszarem wokół bieguna północnego lub południowego. Pomocą w dokonaniu wyboru jest część druga zadania, w której uczniowie mają uzasadnić swój wybór. Oceniając, które z podanych uzasadnień dotyczy tylko jednego obszaru, mogą uzyskać odpowiedź również dla części pierwszej. Oba obszary cechują się niesprzyjającymi warunkami klimatycznymi (A) i oba są intensywnie badane przez naukowców (B). Jedynie trzecia odpowiedź C (jest to obszar wodny) jest charakterystyczna wyłącznie dla okolic bieguna północnego. Fragmenty tekstu „Pod dnem tego bezkresnego pustkowia morskiego”, „Tędy mogą przebiegać nowe szlaki wodne”, „zatknęli flagę w dnie morskim, 4000 m pod wodą” wyraźnie wskazują na wodny charakter opisywanych okolic bieguna. Jest to biegun północny.

Zadanie zostało przedstawione 126-osobowej grupie uczniów III klasy gimnazjum. W pierwszej części zadania prawidłowego wyboru (1-B) dokonało 60,3% badanych, wskazując na obszar wokół bieguna północnego. W drugiej części zadania najczęściej wybieranym dystraktorem była odpowiedź 2-B (opisany obszar jest intensywnie badany przez naukowców), którą wskazało 42,1% badanych. Mogło to wynikać z pojawienia się w treści dystraktora niemal dosłownego sformułowania użytego w tekście źródłowym. Potwierdza to znacznie rzadszy (27,8%) wybór trzeciego dystraktora (2-A), w którego treści pojawiło się sformułowanie „niesprzyjające warunki klimatyczne”. W tekście źródłowym są natomiast informacje o temperaturze powietrza i sile wiatrów („Mimo chłodu i silnych wiatrów”). Poprawną odpowiedź (2-C) wybrało 28,6% uczniów.

Całe zadanie okazało się trudne. Poprawnie obie części rozwiązało 15,9% badanych uczniów. Można przypuszczać, że mała liczba odpowiedzi prawidłowych wynika z błędnego przekonania dotyczącego charakteru okolic bieguna północnego. Uczniowie mogą mylić zamarzniętą powierzchnię Oceanu Arktycznego z terenem lądowym i nie wybierać prawidłowej odpowiedzi. Inną przyczyną pomyłek mogło być niedokładne przeczytanie zaprezentowanego tekstu i niezwrócenie uwagi na fragmenty dotyczące wodnego charakteru tego obszaru.

Słowa kluczowe

Poprawna odpowiedź

D

Wymaganie ogólne

3.1 Stosowanie wiedzy i umiejętności geograficznych w praktyce. Uczeń wykorzystuje wiedzę i umiejętności geograficzne w celu lepszego rozumienia współczesnego świata i swojego w nim miejsca.

Wymaganie szczegółowe

7.1. Regiony geograficzne Polski. Uczeń wskazuje na mapie główne regiony geograficzne Polski.

Komentarz

Zadanie sprawdza umiejętność analizy tekstu źródłowego i wnioskowania na jego podstawie. Treść zadania dotyczy interesującej tematyki przyszłości obszarów podbiegunowych. W tym zadaniu, podobnie jak w poprzednim z wiązki, pierwszą czynnością ze strony ucznia powinna być identyfikacja opisywanego obszaru. Uczeń powinien również zauważyć, że skrócenie drogi może dotyczyć tylko tych obszarów, między którymi jest zamarznięty obszar wodny. Przy prawidłowym rozpoznaniu okolic bieguna północnego, treść dystraktorów pozwala na wykluczenie tych wskazujących kontynenty z półkuli południowej. Prawidłową odpowiedzią jest zatem D – Azję z Ameryką Północną. Wskazało ją 27,3% spośród 150-osobowej grupy uczniów III klasy gimnazjum, którym zostało przedstawione zadanie.

W punkcie A uczniowie mieli zdecydować, czy opisywana sytuacja, związana z zanikającą pokrywą lodową, będzie dotyczyć obszaru między Australią i Antarktydą. 31,3% spośród badanych uznało to za prawidłową odpowiedź i była to najczęściej wybierana możliwość. Ponieważ opis dotyczył okolic wokół bieguna północnego, będących obszarem wodnym (w przeciwieństwie do okolic bieguna południowego, który jest lądem), nie jest to odpowiedź prawidłowa. Ci uczniowie, którzy nie rozpoznali prawidłowo okolic bieguna północnego, mogli uznać ten dystraktor za prawidłowy, ponieważ jako jedyny wskazuje okolice bieguna (Antarktyda). 

Niemal równie często (24,7%), co prawidłowa, wskazywanym dokończeniem zdania była odpowiedź C – Azję z Australią. Taki wybór wskazywał na brak u ucznia znajomości rozmieszczenia kontynentów na kuli ziemskiej, niedokładne zapoznanie się z tekstem źródłowym lub poleceniem.

Najrzadziej (16,7%) uczniowie wybierali odpowiedź B – Australię z Ameryką Południową. Być może jest to efekt największej odległości oddzielającej te dwa kontynenty.

Całe zadanie okazało się dla uczniów trudne. Poprawnie rozwiązało je 27,3% spośród badanych. Warto rozwiązywać je na lekcji, pod kierunkiem nauczyciela, oraz korzystając z mapy ściennej lub globusa. Ponieważ dla potrzeb tego zadania potrzebne jest rozwiązanie wcześniejszego zadania z wiązki, nie nadaje się ono na sprawdzian. Dominacja odpowiedzi błędnych, spowodowanych prawdopodobnie brakiem prawidłowej identyfikacji opisywanego w tekście źródłowym obszaru, wydaje się potwierdzać istnienie błędnego przekonania o charakterze lądowym okolic bieguna północnego.

Słowa kluczowe

Poprawna odpowiedź

1-Prawda,

2-Fałsz,

3-Fałsz

Wymaganie ogólne

2.2 Identyfikowanie związków i zależności oraz wyjaśnianie zjawisk i procesów. Uczeń identyfikuje związki i zależności w środowisku przyrodniczym, gospodarce i życiu społecznym w różnych skalach przestrzennych (lokalnej, regionalnej, krajowej, globalnej)
2.3 Identyfikowanie związków i zależności oraz wyjaśnianie zjawisk i procesów. Uczeń rozumie wzajemne relacje przyroda-człowiek.

Wymaganie szczegółowe

Komentarz

Zadanie sprawdza umiejętność analizy tekstu źródłowego i wnioskowania na jego podstawie. Uczeń ma ocenić trzy stwierdzenia, pod kątem ich prawdziwości. Stwierdzenia związane są z działalnością człowieka w strefie podbiegunowej oraz cechami charakterystycznymi wód morskich. Zadanie w swych treściach odwołuje się nie tylko do wymagań programowych szkoły gimnazjalnej, ale również sprawdza umiejętności zdobyte na wcześniejszym poziomie edukacyjnym z zakresu przedmiotu przyroda (Wymagania ogólne: III. Praktyczne wykorzystanie wiedzy przyrodniczej. Uczeń orientuje się w otaczającej go przestrzeni przyrodniczej. Wymagania szczegółowe Uczeń (4.10) wymienia i charakteryzuje czynniki warunkujące życie w wodzie.).

Pierwsze stwierdzenie dotyczy odporności konstrukcji łodzi podwodnej. Uczniowi wystarczy wiedza o tym, że ciśnienie rośnie wraz z głębokością. Wszystkie statki podwodne muszą mieć konstrukcję odporną na wysokie ciśnienie panujące pod wodą (Większość współczesnych łodzi podwodnych nie zanurza się na większą głębokość niż 1000 m. Jednostka zanurzająca się na 4000 m musiałaby się odznaczać wyjątkowo wytrzymałą konstrukcją, zbliżoną do konstrukcji batyskafów). Stwierdzenie przedstawione w zadaniu jest zatem prawdziwe. Podobnego zdania była zdecydowana większość (93,2%) spośród 126-osobowej grupy uczniów III klasy gimnazjum, którym zostało zaprezentowane zadanie.

Drugie stwierdzenie dotyczy utrudnień, które mogą powodować wodorosty podczas poruszania się przy dnie morskim łodzi podwodnej. Uczeń powinien przypomnieć sobie, że wodorosty to organizmy samożywne i do życia potrzebują światła. Następnie musi ocenić, jak wiele światła dociera na głębokość 4000 m. Może mu w tym pomóc własne doświadczenie, związane np. z wakacjami nad morzem, kąpielą i przezroczystością wody. Nawet na płytkich wodach można zauważyć zmniejszającą się wraz z głębokością widoczność i ilość światła. Strefa całkowitej ciemności rozpoczyna się od około 900-1000 m głębokości, a rośliny nie występują na głębokości poniżej 200 m. Dodatkowo ilość światła docierającą do dna znacznie ogranicza gruba warstwa lodu. Wynika z tego, że stwierdzenie drugie nie jest prawdziwe. Taką odpowiedź wskazało 65,8% spośród badanych uczniów.

Ostatnie stwierdzenie odnosi się do zmiany temperatury wody morskiej wraz z głębokością. Temperatura wód oceanów zmienia się głównie w przypowierzchniowej warstwie wód. Maleje ona wraz z głębokością, a przy dnie oceanu wynosi około 1-2⁰C. W strefie okołobiegunowej temperatura wody przy powierzchni wynosi 0⁰C, poza okresem lata, gdy jest nieco wyższa. Ale na samym biegunie północnym jest powierzchnia lodu, z niższą od zera temperaturą. Nie jest zatem prawdziwe zdanie: Pracę głęboko pod wodą utrudniała znacznie niższa temperatura niż na powierzchni. Na powierzchni prawdopodobnie temperatura mogła być nawet niższa niż w głębi oceanu. To stwierdzenie sprawiło najwięcej problemów uczniom w tym zadaniu. Prawidłową odpowiedź wskazało 41,8% spośród badanych. Prawdopodobnie zasugerowali się wcześniejszym stwierdzeniem związanym z wzrastającym wraz z głębokością ciśnieniem hydrostatycznym, oraz własnym doświadczeniem, związanym np. z odczuwaniem chłodu podczas nurkowania w jeziorze.

Całe zadanie okazało się trudne dla uczniów. Wszystkie stwierdzenia prawidłowo oceniło 18,5% spośród badanych uczniów.

Słowa kluczowe