Spadź

Poprawna odpowiedź

Mrówki – mszyce: A

Rośliny – grzyby pleśniowe: C

Biedronki – mszyce: B

Wymaganie ogólne

1.2 Znajomość różnorodności biologicznej i podstawowych procesów biologicznych. Uczeń wyjaśnia zjawiska i procesy biologiczne zachodzące w wybranych organizmach i w środowisku.
3.2 Poszukiwanie, wykorzystanie i tworzenie informacji. Uczeń odczytuje, analizuje, interpretuje i przetwarza informacje tekstowe, graficzne, liczbowe.
3.3 Poszukiwanie, wykorzystanie i tworzenie informacji. Uczeń rozumie i interpretuje pojęcia biologiczne, zna podstawową terminologię biologiczną.

Wymaganie szczegółowe

4.5. Ekologia. Uczeń przedstawia, na przykładzie poznanych pasożytów, ich adaptacje do pasożytniczego trybu życia.
4.7. Ekologia. Uczeń wykazuje, na wybranym przykładzie, że symbioza (mutualizm) jest wzajemnie korzystna dla obu partnerów.

Komentarz

Zadanie diagnozuje rozumienie między występujących organizmami różnych gatunków zależności, takich jak symbioza, drapieżnictwo czy pasożytnictwo. Na podstawie opisu rzeczywistej sytuacji, którą można obserwować w naturze, uczeń powinien określić, z jakiego typu zależnością ma do czynienia. Zadanie wymaga od ucznia przeczytania ze zrozumieniem i właściwej interpretacji tekstu źródłowego oraz znajomości podstawowych pojęć z zakresu ekologii. Te dwie składowe – umiejętność i wiedza ucznia – warunkują poprawne rozwiązanie zadania.

Zadanie zostało w całości poprawnie rozwiązane przez 34% biorących udział w badaniu absolwentów gimnazjum. Niezłe wyniki uczniowie uzyskali w punkcie dotyczącym symbiozy i w punkcie dotyczącym drapieżnictwa (odpowiednio 63% i 70% poprawnych odpowiedzi). Natomiast diagnoza zależności między rośliną a grzybem jako pasożytnictwa okazała się dla uczniów stosunkowo trudna (49% poprawnych odpowiedzi). Być może ta różnica wynika z niestandardowego przedstawienia zależności żywiciel–pasożyt. W szkolnych podręcznikach najczęściej podaje się przykłady pasożytów człowieka, na przykład tasiemca czy glisty ludzkiej, rzadko przedstawia się inne formy pasożytnictwa, na przykład w układzie roślina–grzyb. Dodatkowym utrudnieniem może być tutaj fakt, że grzyby pleśniowe odżywiają się spadzią, tak więc nie korzystają ze związków organicznych roślinnych. Niemniej jednak wykorzystują roślinę jako miejsce własnej wegetacji, ograniczając jej dostęp do gazów oddechowych i światła, a więc działają na nią negatywnie, przynosząc szkody. Nietypowość tego przykładu pokazuje, że część uczniów nie w pełni rozumie zjawisko pasożytnictwa.

Zadanie dobrze różnicowało badaną populację uczniów – uczniowie, którzy uzyskali dobre wyniki w całym teście, wybierali dobre odpowiedzi, uczniowie słabsi w większości decydowali się na odpowiedzi błędne.

Zadanie można wykorzystać zarówno jako ćwiczenie na lekcji poświęconej zależnościom między populacjami, jak i na sprawdzianie.

Słowa kluczowe

Poprawna odpowiedź

A

Wymaganie ogólne

1.2 Znajomość różnorodności biologicznej i podstawowych procesów biologicznych. Uczeń wyjaśnia zjawiska i procesy biologiczne zachodzące w wybranych organizmach i w środowisku.
3.2 Poszukiwanie, wykorzystanie i tworzenie informacji. Uczeń odczytuje, analizuje, interpretuje i przetwarza informacje tekstowe, graficzne, liczbowe.
3.3 Poszukiwanie, wykorzystanie i tworzenie informacji. Uczeń rozumie i interpretuje pojęcia biologiczne, zna podstawową terminologię biologiczną.

Wymaganie szczegółowe

4.9. Ekologia. Uczeń opisuje zależności pokarmowe (łańcuchy i sieci pokarmowe) w ekosystemie, rozróżnia producentów, konsumentów i destruentów oraz przedstawia ich rolę w obiegu materii i przepływie energii przez ekosystem.

Komentarz

Zadanie diagnozuje rozumienie pojęcia „łańcuch pokarmowy” oraz umiejętność czytania ze zrozumieniem i interpretacji pozyskanych z tekstu źródłowego informacji.

Znajomość struktury i działania łańcucha pokarmowego pozwala wyeliminować jako błędne odpowiedzi C i D, w których pierwszym ogniwem łańcucha są odpowiednio – destruent (grzyb) i konsument (mszyce). Oba organizmy nie są producentami ani też martwą materią organiczną, która stanowi pierwsze ogniwo w łańcuchu detrytusowym. Pozostają do wyboru odpowiedzi A i B, przy czym odpowiedź B zawiera łatwy do zauważenia błąd – drugim ogniwem łańcucha jest tutaj wydzielina mszyc, a nie organizm. Pozostaje zatem odpowiedź A, która poprawnie opisuje zależności pokarmowe – rośliny jako producenci stanowią pierwsze ogniwo, mszyce jako konsumenci roślinożerni (I rzędu) – drugie ogniwo, a biedronki jako drapieżcy (konsumenci II rzędu)  – trzecie ogniwo łańcucha pokarmowego.

Większość (63%)  badanych absolwentów gimnazjum wybrała prawidłową odpowiedź. Zadanie dobrze też różnicowało badaną populację – najwyższe wyniki uzyskali uczniowie uzyskujący najwięcej punktów w całym, wykorzystanym w badaniu, teście.

Zadanie nadaje się zarówno jako ćwiczenie na lekcję o zależnościach pokarmowych w biocenozie, jak i jako narzędzie diagnostyczne na sprawdzian.

Słowa kluczowe

Poprawna odpowiedź

1. - Prawda

2. - Prawda

3. - P.rawda

Wymaganie ogólne

1.2 Znajomość różnorodności biologicznej i podstawowych procesów biologicznych. Uczeń wyjaśnia zjawiska i procesy biologiczne zachodzące w wybranych organizmach i w środowisku.
4.1 Rozumowanie i argumentacja. Uczeń interpretuje informacje i wyjaśnia zależności przyczynowo-skutkowe między faktami, formułuje wnioski.

Wymaganie szczegółowe

1.4. Związki chemiczne budujące organizmy oraz pozyskiwanie i wykorzystanie energii. Uczeń przedstawia fotosyntezę, oddychanie tlenowe oraz fermentację mlekową i alkoholową jako procesy dostarczające energii.
4.1. Ekologia. Uczeń przedstawia czynniki środowiska niezbędne do prawidłowego funkcjonowania organizmów w środowisku lądowym i wodnym.

Komentarz

Zadanie wymaga od ucznia przeczytania ze zrozumieniem i właściwej interpretacji tekstu źródłowego oraz wnioskowania. Stwierdzenia, których prawdziwość ma ocenić uczeń, są w rzeczywistości przeformułowanymi fragmentami tego tekstu. Aby ocenić poprawnie ich prawdziwość, należy je uważnie przeczytać i porównać z informacjami z tekstu, wyciągając z tego porównania wnioski.

Stwierdzenie 1 jest prawdziwe, ponieważ jest ono tożsame z ostatnim zdaniem tekstu źródłowego. Pewnym utrudnieniem mogło być wprowadzenie do tego stwierdzenia pojęcia „dwutlenek węgla”, przez co uczniowie musieli powiązać jego asymilację przez roślinę z procesem fotosyntezy.

Stwierdzenie 2, dla którego badani uczniowie uzyskali najniższy wynik (70%), nawiązywało do antagonistycznej relacji między rośliną a grzybem pleśniowym, czyli do pasożytnictwa. Jeśli grzyb, który przynosi szkody roślinie, nie może się na niej rozwijać, bo nie ma odpowiedniej pożywki, to taka sytuacja jest korzystna dla rośliny, na której grzyb pasożytuje.

Wreszcie stwierdzenie 3 wymaga zebrania informacji o roli spadzi w życiu rośliny i połączeniu ich z relacją biedronka–mszyca czyli drapieżnictwem. Jeśli drapieżca zjada organizm, który produkuje niekorzystną dla rośliny wydzielinę, to działa on na korzyść tej rośliny.

Dla uczniów tego typu analiza jest stosunkowo trudna i żmudna, zatem nie dziwi fakt, że zaledwie 34% biorących udział w badaniu absolwentów gimnazjum prawidłowo rozwiązało całe zadanie. Przyczyną tak niskiego wyniku może być też fakt, że zadanie, nietypowo, zawiera wszystkie trzy stwierdzenia prawdziwe. Uczniowie przyzwyczajeni są do odpowiedzi mieszanych np. P F P lub  F P P i być może taki układ trzech P P P wydał się im mało prawdopodobny, więc starali się wskazać choć jedną odpowiedź jako fałszywą.

Zadanie najlepiej sprawdzi się jako ćwiczenie na lekcji, można je również zastosować na sprawdzianie ze względu na dobre różnicowanie uczniów – w badaniu uczniowie dobrzy (tzn. osiągający najwyższe wyniki z całego testu) wyraźnie lepiej radzili sobie z tym zadaniem niż uczniowie słabsi.

Słowa kluczowe