Inwazja GMO

Poprawna odpowiedź

Nie, Tak, Nie, Tak

Wymaganie ogólne

2 Rozumowanie i argumentacja. Uczeń interpretuje informacje i wyjaśnia zależności przyczynowo-skutkowe między faktami, formułuje wnioski, ocenia i wyraża opinie na temat omawianych zagadnień współczesnej biologii, zagadnień ekologicznych i środowiskowych.

Wymaganie szczegółowe

1.4 Biotechnologia i inżynieria genetyczna. Uczeń przedstawia potencjalne korzyści i zagrożenia płynące ze stosowania roślin transgenicznych w rolnictwie oraz transgenicznych zwierząt w badaniach laboratoryjnych i dla celów przemysłowych

Komentarz

Zadanie przeznaczone jest do wykorzystania podczas realizacji działu Biotechnologia i inżynieria genetyczna, jednak w jego rozwiązaniu pomocna może być również wyniesiona z wcześniejszych etapów edukacyjnych ogólna wiedza o roślinach nasiennych oraz ochronie przyrody. Mierzoną umiejętnością jest przewidywanie  następstw określonych działań, czyli identyfikacja związków przyczynowo-skutkowych. Omawiając to zadanie na lekcji, warto zastanowić się wspólnie z uczniami, czy inwazja roślin genetycznie zmodyfikowanych (GM) jest realnym zagrożeniem. Genetyczne modyfikacje roślin mają na celu ułatwienie ich uprawy albo polepszenie jakości plonów, ale nie zawsze zwiększają zdolność roślin GM do konkurencji z innymi. Roślina GM odporna na herbicyd roundup nie uzyska w środowisku przewagi nad gatunkami rodzimymi, ponieważ w zbiorowiskach naturalnych ta substancja nie występuje. Natomiast roślina GM z wprowadzonym genem Bt, kodującym trujące dla roślinożernych owadów białko, taką przewagę może uzyskać, jest bowiem w mniejszym stopniu narażona na zjadanie przez owady. Warto jednak zauważyć, że przewaga ta jest istotna w warunkach monokultury podatnej na inwazje roślinożernych owadów, może jednak znikać w zbiorowiskach naturalnych. Ryzyko inwazji roślin GM jest zatem bardzo małe, ale nie należy go zaniedbywać. Oszacowanie tego ryzyka jest m.in. elementem niezbędnych badań przed dopuszczeniem roślin GM do uprawy.

Aby udzielić właściwiej odpowiedzi w punkcie 1, uczeń powinien rozumieć, że roślinę kwalifikujemy jako organizm genetycznie zmodyfikowany (GMO) bez względu na to, jakie zmiany w jej genomie wprowadzono. Zmiany mogą dotyczyć występujących w danej roślinie genów albo polegać na wprowadzeniu jednego lub wielu genów pochodzących z innych organizmów. Ryzyko inwazji rośliny poza obszar uprawy nie zależy od liczby wprowadzonych do niej lub zmodyfikowanych genów, ale od ewentualnej przewagi selekcyjnej, jaką roślina GM może mieć nad gatunkami rodzimymi. A zatem dla działania 1 należy zaznaczyć odpowiedź Nie.

Działanie 2, polegające na zbiorze roślin, zanim zdążą wydać nasiona, jest natomiast rozwiązaniem, która może ograniczyć ryzyko inwazji GMO (odpowiedź Tak). Dzięki temu rośliny nie będą rozsiewać swoich nasion, a zatem nie będzie fizycznej możliwości, aby ich potomstwo wyrosło poza terenem upraw. Niektóre gatunki mogą rozmnażać się wegetatywnie (np. ziemniaki), ale nawet wówczas prawdopodobieństwo pojawienia się zmodyfikowanych roślin poza obszarem uprawy jest niewielkie – bulwy nie przemieszczą się przecież na duże odległości. Warto jednak zauważyć, że najpowszechniej uprawiane rośliny GM to odmiany soi i kukurydzy, które uprawia się dla nasion – a zatem nie można ich zebrać przed ich wydaniem.

Propozycja 3, zakładająca objęcie ochroną dzikich gatunków rosnących w pobliżu upraw GMO, jest chybiona (odpowiedź Nie). Objęcie danego gatunku ochroną gatunkową jest aktem prawnym, a nie konkretnym działaniem, które ograniczyłoby pojawianie się przedstawicieli gatunku potencjalnie inwazyjnego. W sąsiedztwie upraw roślin GM mogą występować zarówno gatunki rzadkie, jak i bardzo pospolite, które nie wymagają ochrony na terenie całego kraju. W wypadku ewentualnej inwazji rośliny GM i zagrożenia gatunków rodzimych skutecznym działaniem byłaby natomiast ochrona czynna polegająca na eliminowaniu intruza ze zbiorowisk naturalnych, tak jak się to czyni w wypadku innych roślin inwazyjnych.

Rzeczywistym powodem, dla którego inwazja roślin GM do środowiska w naszych warunkach klimatycznych jest bardzo mało prawdopodobna jest fakt, że znaczna część roślin uprawnych, np. soja, kukurydza, ziemniak, nie przeżywa zimy w naszych warunkach klimatycznych. A zatem poprawną odpowiedzią w wierszu 4 jest Tak.

Zadanie dobrze wpisuje się w toczącą się obecnie dyskusję nad bezpieczeństwem wprowadzania do upraw roślin genetycznie zmodyfikowanych. Z jednej strony wskazuje na potencjalne zagrożenie, z drugiej zaś, pozwala zastanowić się nad możliwymi środkami zaradczymi.

Słowa kluczowe